Tefsir Nedir? Tefsir Çeşitleri ve Meşhur Tefsir Alimleri

Açıklamak, beyan etmek anlamında olan Tefsir anlamı ve çeşitleri, Rivayet tefsirleri ve Dirayet tefsirleri

2 Ocak 2019

0 861 3 dakika okuma süresi

Açıklamak, beyan etmek anlamında olan Tefsir anlamı ne demek ve çeşitleri nelerdir? Rivayet tefsirleri ve Dirayet tefsirleri hakkında kısa bilgiler. Meşhur tefsir yazarları ve alimleri ve ilmihal bilgileri… Tefsir yazan alimler kimlerdir? Tefsir alanında en tanınmış alim kimdir?

Tefsir Nedir?

Arapça olarak “fesr” kökünden türemiş bir kelime olan Tefsir; kelime anlamı olarak “açıklamak, beyan etmek, üzeri kapalı bir şeyi açmak, yorumlamak” anlamlarına gelmektedir.

İslâm dinine göre Tefsir; Kur’ân-ı Kerîm âyetlerini açıklamayı ve yorumlamayı ifade eden terim olarak; Kur’an âyetlerini yorumlama ilmi ve bu alandaki eserlerin ortak adıdır. İslami bağlamda, Kur’an metninin tebliğ ettiği Allah’ın iradesini Arapça ve kendi ilmiyle anlamak ve ortaya çıkarmak olarak tanımlanmaktadır.

Tefsir’in ilk örnekleri Hz. Peygamer Efendimiz dönemine kadar uzanabilir. İslam inancına göre, Kur’an kendisine indirildikçe, Hz. Peygamber sorumluluklarından biri olduğu için, ayetleri ashabına okudu, genellikle anlamlarını onlara öğretmek için açıkladı.

Kur’ân-ı Kerîm’i ilk defa açıklayan Hz. Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi vesellem) olduğundan tefsir ilminin ilk kaynakları Hz. Peygamber’in hadisleri ve uygulamaları içerisinde aranmıştır.

Tefsir; Kur’an ilimlerinden, hadis ve tarih gibi rivayet ilimlerinden; mantık ve fıkıh usulü gibi yöntem bilimlerinden yararlanılarak Kur’an’ın mânalarının açıklanmasını ve ondan hüküm çıkarılmasını öğreten ilim olarak kabul edilir.

Furkan Sûresi’nin 33. Âyette geçen geçen “tefsira” kelimesi bu mânâda kullanılmış:

وَلَا يَأْتُونَكَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاكَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِيرًا ﴿٣٣﴾

Ve lâ ye’tûneke bi meselin illâ ci’nâke bil hakkı ve ahsene tefsîrâ(tefsîren).

“Onlar sana hiçbir misal getirmezler ki (buna karşılık) sana gerçeği ve en güzel açıklamayı getirmiş olmayalım.” (Furkan Suresi 33)

Bu bir ilim uğraşı dalı olarak adlandırılabileceği için tefsir ilmiyle ilgilenen kişilere “müfessir” adı verilmektedir.

Tefsir Çeşitleri

Bediüzzaman Hazretlerinin Tarihçe-i Hayat adlı eserinde Risale-i Nur’un nasıl bir Kur’an Tefsiri olduğunu şöyle izah eder;

Tefsirler iki kısımdır:

Birisi, malum tefsirlerdir ki, Kur’ân’ın ibaresini ve kelime ve cümlelerinin mânâlarını beyan ve izah ve ispat ederler.

İkinci kısım tefsir ise, Kur’ân’ın imanî olan hakikatlerini kuvvetli hüccetlerle beyan ve ispat ve izah etmektir. Bu kısmın pek çok ehemmiyeti var. Zâhir malûm tefsirler, bu kısmı bazen mücmel bir tarzda derc ediyorlar. Fakat Risale-i Nur, doğrudan doğruya bu ikinci kısmı esas tutmuş, emsalsiz bir tarzda muannid feylesofları susturan bir mânevî tefsirdir. Said Nursî (Tarihçe-i Hayat)

Tefsirler başlıca iki kısma ayrılır:

Tarihi süreç içerisinde ortaya çıkmış Tefsir çeşitleri vardır. Genellikle en çok bilinen ve üzerinde durulan tefsir çeşidi, “Rivayet tefsirleri” ve “Dirayet tefsirleri”dir.

Rivayet Tefsirleri

Kur’an-ı Kerim ayetleri ile Resûlüllah’ın (s.a.v) sünneti ve Sahabe, Tâbiûn sözlerine, eserlerine dayanan tafsirdir. Bu kaynaklarla yapılan tefsire “Rivayet Tefsirleri” denildiği gibi “Tefsir-i Naklî” veya “Me’sûr Tefsîr” de denilir.

Bu tefsirlerde ayetlerin manaları, nüzûl sebepleri, nâsıh ve mensuh (hükmünün devam edip etmediği) hususları gösterilir. Böylece rivâyet yolu ile yapılan tefsirlerin başlıca kaynakları, diğer Kuran Ayetleri, Hadis-i Şerif kitapları ile Siyer ve Tarih kitaplarıdır. Bunlara muhalif, aklın hükmüne aykırı olan rivâyetlere itimat edilmez.

Bazı Meşhur Rivayet Tefsirleri:

İbn Cerîr et-Taberî, Câmiu’l-Beyân an Tefsîri’l-Kur’ân.
Ebu’l-Leys Semerkandî, Tefsîru Ebi’l-Leys.
el-Vâhidî, el-Vecîz fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîz.
el-Begavî, Meâlimu’t-Tenzîl.
İbn Atiyye, el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri Kitâbi’l-Azîz.
İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm.
Celâleddin es-Suyutî, ed-Dürrü’l-Mensûr fi’t-Tefsîr bi’l-Me’sûr.

Kuran-ı Kerim’i ilk tefsir eden kişi kimdir?

Tarihi kaynaklara ve bilgilere göre, Kur’an’ın baştan sona kadar tefsir edilerek yazılan ilk kitap, Mukâtil b. Süleyman’ın bu dönemde yazılmış olan “Tefsîru Mukâtil b. Süleyman” adlı eseridir.

Dirayet Tefsirleri

Dirâyet tefsîri, yalnızca rivâyetlerle sınırlı kalmayıp Arap dili ve edebiyâtı, dinî, felsefî, fenni, sosyal ilimler ile çeşitli müsbet ilimlere dayanılarak yapılan tefsîrdir. Buna, “işari, rey ile tefsir” veya “ma’kûl tefsîr” de denir.

Müfessir; bir âyeti açıklayan bir âyet veya bir hadîs bulunmadığında, gayet tabiî olarak kendi re’y, görüşü ve içtihadıyla yorumlar ve açıklamalar getirir. Yani ictihad eder. Lugat, Belâğat gibi lisan ilimlerinden yararlanır. Müfessir bunu yaparken, müfessirde aranan bazı şartları taşıması gereklidir.

Bazı Meşhur Dirayet Tefsirleri: