10 Aralık Dünya İnsan Hakları Günü 2024

10 Aralık Dünya insan hakları günü nedir, neden kutlanır? Dünya insan hakları günü ne zamandan beri kutlanıyor? 10 Aralık Dünya İnsan Hakları nasıl ortaya çıktı, tarihçesi nedir? İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi nedir?

8 Aralık 2023

0 331 10 dakika okuma süresi

10 Aralık Dünya insan hakları günü nedir, neden kutlanır? Dünya insan hakları günü ne zamandan beri kutlanıyor? 10 Aralık Dünya İnsan Hakları nasıl ortaya çıktı, kökeni ve tarihçesi nedir? İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi nedir? Kaç maddeden oluşur? İHEB’in 30 maddesi kısaca özet halinde nelerdir? Türkiye insan haklarını ne zaman kabul etti?

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, 1948 yılında Birleşmiş Milletler tarafından kabul edildi. Bildirgenin kabul edildiği gün 10 Aralık her yıl Dünya İnsan Hakları Günü olarak kutlanmaktadır. İnsan haklarının evrenselliği ilkesi, uluslararası insan hakları hukukunun temel taşıdır. İnsan hakları, doğumdan ölüme kadar dünyadaki her insana ait olan temel hak ve özgürlüklerdir. Ayrıca Nobel Ödül Töreni her yıl Alferd Nobel’in ölüm yıldönümü ve İnsan Hakları Günü olan 10 Aralık’ta düzenlenir.

Peki Neden 10 Aralık Dünya İnsan Hakları Günü olarak kutlanır? İnsan haklarımızı nasıl koruyabiliriz? Çocuklar için insan hakları nelerdir? Genç ve çocuklara haklarını nasıl anlatabilirsiniz? İnsan Hakları Günü bugün mü? 10 Aralık Dünya İnsan Hakları Günü nasıl ve ne zaman ilan edildi? İşte 1948 yılından itibaren tüm dünyada kutlanan İnsan Hakları Günü kökeni, tarihçesi ve hakkında bilmeniz gereken ilginç bilgiler…

Dünya İnsan Hakları Günü

İnsan Hakları Günü, 1948 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ni kabul etmesinin yıl dönümüdür. Dünya İnsan Hakları Günü de beyannamenin kabul edilmesinden iki yıl sonra 1950’de kabul edildi.

Günün popülaritesi, belki de en iyi şekilde, 1952’de Birleşmiş Milletler Posta İdaresi tarafından verilen ve 200.000’den fazla ön sipariş alan hatıra pulu ile kanıtlanmıştır. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi dünya çapında en çok tercüme edilen belgedir ve 500’den fazla dilde mevcuttur dolayısıyla çok tercüme edilen belge olarak Guinness Dünya Rekoru’na sahiptir

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB), ülkelere ve insanlara, herkese yaşam, özgürlük, mülkiyet ve mutluluk arayışı hakkıyla yaklaşmaya başlama konusunda ilham vermiştir. İnsan Hakları Günü’nde bu belgenin önemini ve insan haklarının değerini kabul ediyoruz.

İnsan Hakları Bildirgesi’nin amacı, gezegendeki tüm insanlar için herkesin hakkı olan ortak bir yaşam standardı oluşturmak ve buna karşılık tüm BM üye devletlerini, kendi ülkelerindeki insanlar için söz konusu yaşam standardına doğru çaba göstermeye teşvik etmektir.

Haklar, yasal olarak bağlayıcı olmaktan çok beyan edici olarak görülse de, insan haklarının nasıl algılandığı üzerinde bir etkiye sahip oldukları ve temel insan hakları için bir güç oldukları genel olarak kabul edilmektedir.

2023 Teması: Herkes için Özgürlük, Eşitlik ve Adalet

Her yıl İnsan Hakları Günü için BM tarafından farklı bir tema seçilmektedir. Bu yılki İnsan Hakları Günü sloganı ve teması: “Herkes için Özgürlük, Eşitlik ve Adalet” olarak belirlendi.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB) girişinde “insanlık ailesinin tüm üyelerinin doğasında bulunan haysiyetin ve eşit ve devredilemez hakların tanınmasının dünyada özgürlük, adalet ve barışın temeli olduğunu” vurgulanmıştır.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 1948’de kabul edilmesinden bu yana geçen on yıllar içinde, insan hakları dünya çapında daha fazla tanınmaya ve daha fazla garanti altına alınmaya başlandı. Bildirge, o zamandan bu yana, günümüzde aynı zamanda engelliler, yerli halklar ve göçmenler gibi hassas gruplara da odaklanan genişleyen bir insan hakları koruma sisteminin temeli olarak hizmet etmiştir.

Ancak İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin haklarda onur ve eşitlik vaadi son yıllarda sürekli bir saldırı altında. Dünya yeni ve devam eden zorluklarla (salgın hastalıklar, çatışmalar, patlayan eşitsizlikler, ahlaki açıdan iflas etmiş küresel finansal sistem, ırkçılık, iklim değişikliği) karşı karşıya kalırken, İHEB’de yer alan değerler ve haklar, kimseyi geride bırakmayan kolektif eylemleri için kılavuz direkler sağlıyor.

Bir yıl süren İnsan Hakları 75 girişimi, anlayış ve eylem vurgusunu İHEB’in evrenselliği ve onunla bağlantılı aktivizm hakkında daha fazla bilgiye doğru kaydırmayı amaçlıyor.

Birleşmiş Milletler tarafından her yıl düzenli olarak seçilen bir tema ile bu günün farkındalığını artırmak ve insanların zihinlerinde insan haklarının önemini aşılamak amaçlanır. Yıllara göre 10 Aralık Dünya İnsan Hakları temaları aşağıda sıralanmıştır.

2024 Teması henüz açıklanmadı.

2023: Herkes için Özgürlük, Eşitlik ve Adalet
2022: Herkes İçin Onur, Özgürlük ve Adalet
2021: Eşitlik: Eşitsizliklerin azaltılması, insan haklarının geliştirilmesi
2020: Daha İyi Kurtarın – İnsan Hakları için Ayağa kalkın
2019: İnsan Haklarını Savunan Gençler
2018 – İnsan Hakları İçin Ayağa Kalkın
2017 – Eşitlik, adalet ve insanlık onuru için ayağa kalkalım

Dünyada İnsan Hakları Günü Tarihi

1865 yılında İngiltere ve Fransa’dan sonra Amerika Birleşik Devletleri’nde kölelik kaldırıldı.

1941 ve 1945 yılları arasında Adolf Hitler liderliğindeki Nazi Almanya’sı döneminde Yahudi Soykırımı olarak bilinen Holokost, tarihte gerçekten korkunç bir dönemdi ve yaşamları Hitler ve Nazi Almanyası tarafından ‘önemsiz’ kabul edilen 11 milyon insanın (ve daha birçok eziyetin) ölümüne neden oldu. Avrupalı Yahudilere yönelik soykırım olarak tanımlanan bu dönemin ardından insan hakları konusu daha çok önem kazandı.

Sonunda, çeşitli ülkelerin hükümetleri, insanların, özellikle de “güçten” yoksun olanların haklarını korumak için uluslararası bir organın (Birleşmiş Milletler) kurulmasına talep etti. Bu insan hakları ilkelerinin özü ilk kez 1941 yılında ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt’in Birliğin Durumu Konuşmasında kendine yer bulmuştu.

32. ABD Başkanı Franklin Delano Roosevelt, 6 Ocak 1941 Pazartesi günü dile getirilen ve halk arasında ‘Dört Özgürlük’ (Four Freedoms) olarak bilinen konuşmasında, dört temel özgürlük üzerinde durması gereken bir dünyadan bahsetmişti.

Konuşma özgürlüğü
Din özgürlüğü
Yoksulluktan kurtulma özgürlüğü
Korkudan kurtulma özgürlüğü

Roosevelt’in konuşmasından büyük ölçüde etkilenen dünyanın dört bir yanındaki devletler, hükümetler, 1945’te San Fransico’da Birleşmiş Milletler Şartı’nın hazırlanmasını desteklemek için bir araya geldi.

Sonunda, BM’ye üye devletler, Birleşmiş Milletler Şartı’nda ilan edilen temel hak ve özgürlükleri açıkça ifade edecek bir belge hazırlamak üzere 16 Şubat 1946’da bir İnsan Hakları Komisyonu kurdular.

İHEB’nin kabulü

10 Aralık Aralık 1948 tarihinde Dünyanın tüm bölgelerinden farklı yasal ve kültürel geçmişe sahip temsilciler tarafından hazırlanan ve tüm halklar ve tüm uluslar için evrensel değerler ve ortak bir başarı standardı ortaya koyan İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB) kabul edildi.

İHEB’in 1. Maddesi : “Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar.”

2015 yılında “Herkes için Eşitlik” sloganıyla Finlandiya, işletmelerin eşitliği teşvik etmesi ve çalışanların ayrımcılığını önlemesi için bir gereklilik olan Ayrımcılık Yasağı Yasasını kabul etti. Finlandiya Anayasasına göre, hiç kimseye cinsiyeti veya diğer kişisel özellikleri nedeniyle diğerlerinden farklı davranılamaz, herkesin geçmişine veya cinsiyetine bakılmaksızın eşit muamele görme hakkı vardır. Toplumsal aktivitede, çalışma hayatında, ücrette ve istihdamda cinsiyet eşitliği teşvik edilmelidir. Ayrımcılık bir suçtur.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Eleanor Roosevelt

ABD’nin 32. Başkanı Franklin D. Roosevelt’in eşi ve kuzeni, ABD’nin 26. Başkanı olan Theodore Roosevelt’in yeğeni Eleanor Roosevelt, ABD Başkanı Truman döneminde Birleşmiş Milletler temsilciliği yapmıştır. İnsan Hakları Bildirisi’ne büyük katkılar sağlamıştır.

BM’nin doğuşu

51 ülke, İkinci Dünya Savaşı’nın bitiminden sadece birkaç ay sonra, 24 Ekim 1945’te Birleşmiş Milletler’i kurdu. İki dünya savaşının ve ilk nükleer bomba saldırılarının ardından ve küresel bir mülteci krizinin ortasında, birçok kişi daha yıkıcı bir Üçüncü Dünya Savaşı’nın hemen yakında olduğundan korkuyordu. Dolayısıyla Birleşmiş Milletler (BM), Eleanor Roosevelt gibi insanların böyle bir felaketten kaçınmak ve savaşı önlemenin bir yolu olarak insan haklarını ele almak istedikleri bir zamanda kurulmuş oldu.

Dönemin ABD Başkanı Harry Truman, 1945’in sonunda Roosevelt’i BM’deki ABD delegasyonuna atadı. O zamana kadar Roosevelt, ABD’de ve yurtdışında tanınan birisiydi. 1933’ten 1945’e kadar Franklin D. Roosevelt’in yönetimi sırasında First Lady olarak, yoksulluğun azaltılmasını, eğitime ve medeni haklara erişimi savundu ve II. Dünya Savaşı’nın Avrupa ve Pasifik cephe hatlarına seyahat etti. Nisan 1946’da BM İnsan Hakları Komisyonu’nun başkanı oldu ve dünya için bir insan hakları bildirgesi hazırlama görevini üstlendi.

İnsan Haklarını Destekleyerek Savaşı Önlemek

İkinci Dünya Savaşı’nın dehşetinin ardından Roosevelt, mültecileri destekleme ve eğitim, barınma ve tıbbi bakım hakkını teyit etme ihtiyacını gördü.

Eleanor Roosevelt, sivil hakları ve sosyal aktivizmi savunmaya yoğun bir şekilde dahil oldu. İHEB’i hazırlayan BM İnsan Hakları Komisyonu başkanlığına atandı. İHEB’in onuncu yıldönümünde Eleanor, Birleşmiş Milletler’de ‘İnsan Hakları Nerede Başlar?’ başlıklı bir konuşma yaptı. Bu konuşmasının bir kısmı, günlük hayatımızın her alanında insan haklarının neden her birimiz için gerekli olduğunu kavranmasıyla ünlü oldu:

‘Sonuçta, evrensel insan hakları nerede başlar? Küçük yerlerde, eve yakın – o kadar yakın ve o kadar küçük ki, dünyanın hiçbir haritasında görülemezler. Yine de onlar bireysel kişinin dünyasıdır; yaşadığı mahalle; gittiği okul veya kolej; çalıştığı fabrika, çiftlik veya ofis. Her erkeğin, kadının ve çocuğun ayrım gözetmeksizin eşit adalet, fırsat eşitliği, eşit saygınlık aradığı yerler bunlardır. Bu hakların orada bir anlamı olmadıkça, hiçbir yerde çok az anlamı vardır. Onları evlerine yakın tutmak için uyumlu yurttaş eylemi olmadan, daha büyük dünyada ilerleme için boşuna arayacağız.’

“Gelecek, dünya çapında insan haklarının genişlemesini görmeli”

Eleanor Roosevelt, Eylül 1948’de Paris’teki Sorbonne’da bir kalabalığa verdiği demeçte, “Özgürlüğü bir anlığına gören insanlar, onu kendileri için güvence altına alana kadar asla tatmin olmazlar… İnsan olarak hak ettikleri saygıdan mahrum bırakılmaya devam eden insanlar, böyle bir inkara sonsuza kadar boyun eğmeyeceklerdir” dedi.

Amerikalı bir siyasi figür, diplomat ve aktivist olan Eski First Lady Anna Eleanor Roosevelt, İnsan Hakları deklarasyonunu kapsamlı hale getirmek için çok uğraştı. Daha sonra BM’de geçirdiği yıllar boyunca İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi üzerindeki çalışmasını en önemli başarısı olarak görüyordu.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB) renk, inanç veya din ne olursa olsun tüm insanların özgür ve eşit olduğunu söylemeye cesaret ederek önemli bir değişime işaret etti. İlk kez, küresel bir anlaşma, gündeminin merkezine güç politikalarını değil, insanları koydu.

İHEB’de belirtilen 30 hak ve özgürlük, sığınma hakkı, işkence görmeme hakkı, konuşma özgürlüğü hakkı ve eğitim hakkı, yaşama hakkı, özgürlük, ifade özgürlüğü ve mahremiyet gibi medeni ve siyasi hakların yanında Sosyal güvenlik, sağlık ve eğitim hakkı gibi ekonomik, sosyal ve kültürel hakları da içerir.

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi Türkçe okumak, pdf olarak indirmek ve sesli dinlemek için tıklayın.

Türkiye’de İnsan Hakları Kanunu

Türkiye’de insan hakları, çeşitli uluslararası hukuk anlaşmaları ile koruma altına alınmıştır. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, ayrımcılığın önlenmesi ile bu ilkeler doğrultusunda faaliyet göstermek, işkence ve kötü muameleyle etkin mücadele etmek ve bu konuda ulusal önleme mekanizması görevini yerine getirmek amacıyla 20 Nisan 2016 tarihli ve 6701 sayılı “Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu” ile kurulmuştur. 1982 Anayasasının 90. maddesine göre uluslararası hukuk kurallarının iç hukuka karşı üstünlüğü kabul edilmiştir.

Türkiye ise BM’lerin 1948’de kabul ettiği bildirgeyi, 6 Nisan 1949’da beyannameyi kabul eden ülkeler arasına katıldı. Bildirge Bakanlar Kurulu kararıyla 27 Mayıs 1949 yılında Resmi Gazete’de yayımlandı.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 30 maddesi nelerdir?

Basitleştirilmiş ve Kısaltılmış Versiyon İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 30 Maddesinin bu sadeleştirilmiş versiyonu özellikle gençler için oluşturulmuştur.

1 – Hepimiz Özgür ve Eşit Doğarız.

Hepimiz özgür doğarız. Hepimizin kendi düşünce ve fikirlerimiz var. Hepimize aynı şekilde davranılmalıdır.

2 – Ayrımcılık Yapma.

Bu haklar, farklılıklarımız ne olursa olsun herkese aittir.

3 – Yaşam Hakkı.

Hepimizin yaşama, özgürlük ve güvenlik içinde yaşama hakkımız var.

4 – Kölelik Yok.

Kimsenin bizi köle yapmaya hakkı yok . Kimseyi kölemiz yapamayız.

5 – İşkence Yok.

Kimsenin bize zarar vermeye veya bize işkence etmeye hakkı yok.

6 – Nereye Giderseniz Gidin, Haklarınız Var.

Ben de senin gibi bir insanım!

7 – Kanun Önünde Hepimiz Eşitiz.

Kanun herkes için aynıdır. Hepimize adil davranmalı.

8 – İnsan Haklarınız Kanunlarla Korunmaktadır.

Bize adil davranılmadığında hepimiz yasanın bize yardım etmesini isteyebiliriz.

9 – Haksız Tutuklama Yok.

Hiç kimsenin haklı bir sebep olmaksızın bizi hapse atmaya ve orada tutmaya ya da ülkemizden göndermeye hakkı yoktur.

10 – Yargılama Hakkı.

Eğer yargılanacaksak, bu halka açık, bağımsız ve tarafsız bir şekilde olmalıdır. Bizi yargılayan insanlar, kimsenin onlara ne yapacaklarını söylemesine izin vermemelidir.

11 – Suçu Kanıtlanana Kadar Her Zaman Masumuz.

Kanıtlanana kadar kimse bir şey yaptığı için suçlanmamalıdır. İnsanlar kötü bir şey yaptığımızı söylediğinde, bunun doğru olmadığını göstermeye hakkımız var.

12 – Gizlilik Hakkı.

Kimse iyi ismimize zarar vermeye çalışmamalı. Hiç kimsenin iyi bir sebep olmadan evimize girmeye, mektuplarımızı açmaya, bizi veya ailemizi rahatsız etmeye hakkı yoktur.

13 – Hareket özgürlüğü.

Hepimizin kendi ülkemizde istediğimiz yere gitme ve dilediğimiz gibi seyahat etme hakkımız var.

14 – Yaşamak için Güvenli Bir Yer Arama Hakkı.

Kendi ülkemizde kötü muamele görmekten korkuyorsak, hepimizin güvenliği için başka bir ülkeye kaçma hakkımız vardır.

15 – Vatandaşlık Hakkı.

Hepimizin bir ülkeye ait olma hakkı var.

16 – Evlilik ve Aile.

Her yetişkinin, isterlerse evlenme ve aile kurma hakkı vardır. Kadın ve erkek evlendiğinde ve ayrıldıklarında aynı haklara sahiptir.

17 – Kendi Eşyalarına Sahip Olma Hakkı.

Herkesin bir şeylere sahip olma veya bunları paylaşma hakkı vardır. Hiç kimse iyi bir sebep olmadan eşyalarımızı bizden almamalı.

18 – Düşünce özgürlüğü.

Hepimizin inanmak istediğimiz şeye inanma, bir dine sahip olma veya istersek onu değiştirme hakkımız var.

19 – İfade özgürlüğü.

Hepimizin kendi kararımızı verme, istediğimizi düşünme, ne düşündüğümüzü söyleme ve fikirlerimizi başkalarıyla paylaşma hakkımız var.

20 – Halk Meclisi Hakkı.

Hepimizin arkadaşlarımızla buluşma ve haklarımızı savunmak için barış içinde birlikte çalışma hakkımız var. Biz istemezsek kimse bizi bir gruba dahil edemez.

21 – Demokrasi Hakkı.

Hepimizin ülkemizin yönetiminde yer alma hakkımız var. Her yetişkinin kendi liderlerini seçmesine izin verilmelidir.

22 – Sosyal Güvenlik.

Hepimizin uygun fiyatlı konut, ilaç, eğitim ve çocuk bakımı, geçinmek için yeterli para ve hasta veya yaşlıysak tıbbi yardım alma hakkımız var.

23 – İşçi hakları.

Her yetişkinin bir iş yapma, çalışmaları için adil bir ücret alma ve bir sendikaya üye olma hakkı vardır.

24 – Dinlenme ve Boş Zaman Hakkı

Hepimizin işten sonra dinlenmeye, eğlenmeye ve belirli dönemlerde boş zamana hakkımız vardır.

25 – Herkes için Yiyecek ve Barınak.

Hepimizin iyi bir yaşam hakkı var. Anneler ve çocuklar, yaşlılar, işsizler, özürlüler ve herkesin bakıma hakkı vardır.

26 – Eğitim Hakkı.

Eğitim bir haktır. İlkokul ücretsiz olmalı. Birleşmiş Milletler ve başkalarıyla nasıl geçineceğimiz hakkında bilgi almalıyız. Ebeveynlerimiz ne öğreneceğimizi seçebilirler.

27 – Telif hakkı.

Telif hakkı, kişinin kendi sanatsal yaratımlarını ve yazılarını koruyan özel bir yasadır; diğerleri izinsiz kopyalayamaz. Hepimizin kendi yaşam tarzımıza ve sanatın, bilimin ve öğrenmenin getirdiği güzel şeylerden zevk alma hakkımız var.

28 – Adil ve Özgür Bir Dünya.

Kendi ülkemizde ve dünyanın her yerinde hak ve özgürlüklerden yararlanabilmemiz için uygun bir düzen olmalıdır.

29 – Sorumluluk.

Diğer insanlara karşı görevlerimiz ve sorumluluklarımız var ve onların hak ve özgürlüklerini korumalıyız.

30 – Kimse İnsan Haklarınızı Elinizden Alamaz.

Hiçbir hükümet, grup veya kişi, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ndeki hak ve özgürlükleri yok edecek şekilde hareket edemez.

2024 Dünya İnsan Hakları Günü ne zaman, hangi güne denk geliyor?

Tüm dünya ülkelerinde insan haklarının uluslararası düzeyde korunmasına yönelik önemli ilk adımı olan ve Birleşmiş Milletler genel kurulu tarafından ilan edilen 10 Aralık İnsan Hakları Günü (Human Rights Day), İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin kabul edildiği 1948 yılından itibaren her yıl kutlanyor. Bu yıl 10 Aralık 2024 Salı gününe denk geliyor.

Yıllara göre İnsan Hakları Günü Tarihleri

2024 – 10 Aralık Salı
2025 – 10 Aralık Çarşamba
2026 – 10 Aralık Perşembe

10 Aralık’ı içine alan hafta Türkiye’de Dünya İnsan Hakları Haftası olarak kutlanmaktadır.

Hâlâ kat edilecek çok yolumuz olsa da, ilerleme kaydedildiğini ve dünyanın birkaç yüz yıl öncesine göre daha fazla insan için daha iyi ve daha adil bir yer olduğunu kabul etmek için biraz zaman ayırmalıyız. Peki, Sen haklarını biliyor musun? İnsan haklarından ne anlıyorsunuz? İnsan haklarının neden önemli olduğu hakkında bu gün her zamankinden daha fazla bilgi edinin.

Bu yazılar da ilginizi çekebilir;