Uluslararası Dünya Çay Günü 2024

2024 Uluslararası Dünya Çay Günü ne zaman, hangi güne denk geliyor? Türkiye’de Çayın tarihçesi nedir? Türkiye’ye çay ilk ne zaman geldi? Ülkemize çayı kim getirdi? Çay Osmanlı’yla ne zaman tanıştı? Çayı Osmanlı’ya kim getirdi? Hangi padişah döneminde çay üretimi başladı?

Dünya Çay Günü 21 Mayıs mı, 21 Ekim mi, 5 Ağustos mu, 15 Aralık mı? Neden bazı ülkeler Dünya Çay Günü’nü farklı tarihlerde kutluyor?

Dünya genelindeki toplam çay tüketimi yıllık 3 milyon tonun üstünde. Peki Dünyada kişi başına en fazla çay nerede tüketiliyor? Dünyada günde en fazla çay içme rekoru hangi ülkenin elinde? İşte Dünyanın en eski içeceği hakkında bilmeniz gereken her şey

Uluslararası Dünya Çay Günü

Uluslararası Çay Günü, dünya çapında çayın uzun tarihi ve derin kültürel ve ekonomik önemi yanında esas olarak çay ticaretinin çiftçiler ve işçiler üzerindeki etkisi konusunda oluşturmayı amaçlıyor ama aynı zamanda dünya çapında çay severler tarafından da kutlanıyor.

2005 yılında sendikalar tarafından başlatılan Uluslararası Çay Günü, çayın sağlık yararlarını, ekonomik önemini ve kültürel mirasını kutlarken, tarlalardan fincanlarımıza kadar daha sürdürülebilir bir üretim sağlıyor. Sivil toplum kuruluşları ile küçük çay yetiştiricileri ve işletmeleri bir araya getiren bu gün, tüm çay işçileri için eşit rekabeti, güvenlik düzenlemelerini, toprak işgalini, sosyal güvenliği, geçim ücretlerini ve kadın haklarını düzenlemeyi amaçlıyor.

2005’ten beri Dünyanın birçok ülkesinde kutlanan Çay Günü, 2019’da Birleşmiş Milletler 21 Mayıs’ta yeni bir Uluslararası Çay Günü olarak kabul edildi. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nü (FAO) ise günün kutlanmasına öncülük etmeye devam ediyor.

Seminerler, kamu kampanyaları ve sunumlar geleneksel olarak düzenlenmektedir. Amaç, çay yetiştiricileri birliklerine yönelik düzenlemeleri güçlendirmektir. Çayı üreten ülkeler için büyük bir ihracat ürünü olarak kabul edilmesinin yanı sıra çay kültürü de meraklıları tarafından kutlanmaktadır.

Uluslararası Çay Günü’nü kutlamanın bariz ve en iyi yolu çay içmektir. En sevdiğiniz lezzetleri demleyin ve gün boyunca için. Kahvaltıda veya yemekten sonra çay keyfinizi ihmal etmeyin. Hepimizin favori çay tatları var ama Dünya Çay Günü’nde yeni tatlar deneyebilirsinz. Bitki çaylarını, çiçek çaylarını, matcha çaylarını ve daha fazlasını içebilirsiniz!

Tarihçesi

Güne çayın hoş tadı ve aromasıyla başlamaktan daha iyi bir yol yoktur. Efsaneye göre çay ilk olarak 5000 yıl önce (M.Ö 2732) Çin’de İmparator Nun Shen tarafından keşfedilmiştir. İmparator Nun Shen, uzak bir bölgeye yaptığı ziyaretlerden birinde, yakınlardaki bir ağacın yaprakları, hizmetçilerinin ateşin üzerine koyduğu kaynar su kabına düştü. Ünlü bir bitki uzmanı olan Shen Nung, hizmetçisinin yanlışlıkla yarattığı demliği denemeye karar verdi. Ferahlatıcı aroma, imparatoru içeceği tatmaya davet etti ve ilk bir fincan çay doğmuş oldu.

Çay bitkisi 16. yüzyılda, çay, İngiltere’de Doğu Hindistan Şirketi’nin kurulması sayesinde geniş çapta ticareti yapılan bir meta haline geldiği Hollandalı tüccarlar tarafından dünya çapında Avrupa’ya ulaştı.

1606 yılı ise çayın Avrupa’yla tanıştığı yıl olarak tarihe geçer. 1635 yılından sonra, Hollanda ve Fransa, Avrupa’da çay tüketimine öncülük eden ülkeler olurlar. İlk demlik örneklerinin Çin’den Avrupa’ya ulaşması ise 1650’li yıllarda gerçekleşir.

Çayı Amerika’ya ulaştıran ise Peter Stuyvesant’tır. Çaya bilimsel adının yani Camelia sinensis’in verilişi ise 1753 yılına rastlar. 1800’lü yıllarda, Avrupa ve Amerika’da yavaş yavaş çay endüstrisi boy göstermeye başlar.

Thomas Lipton’un ilk dükkânı da 1871 yılında, İskoçya’nın Glasgow şehrinde hizmete girer. 1890 yılına gelindiğinde Thomas Lipton, Seylan’da ilk çay tarlasını satın alır. Hindistan’dan getirilen çay tohumları 1903 yılından itibaren Kenya’da yetiştirilmeye başlanır.

Amerika’da sıcak havalarda çay satmakta zorlanan Richard Blechynden, çayı soğuk halde sunmayı akıl eder. Amerika kökenli Ice tea kavramı da işte bu tesadüfle doğar. Poşet çayın keşfi ise 1908 yılında gerçekleşir.

Çayın tadı ve faydaları dışında kültürel ve sosyoekonomik kalkınmaya katkıları da bir o kadar önemlidir. 35’ten fazla ülkede yetiştirilen çay, 13 milyonu aşkın insanın geçim kaynağını oluşturmaktadır.

Çay Hakkında Sıcak ve Soğuk 9 Gerçek

1 – Dünya çapında 20.000’den fazla farklı çay çeşidiyle, yapraklarının elde edildiği gerçek çay bitkisinin – Camellia sinensis’in sadece 6 çeşidi olması gerçekten şaşırtıcıdır. Siyah, oolong, yeşil ve beyaz olmak üzere birkaç farklı türü vardır. Hepsi aynı bitkiden, Camellia sinensis’ten gelirler, ancak aradaki fark, hasat edildikten sonra yaprakların nasıl işlendiğidir.

2 – Dünyanın En Pahalı Çayı; Kilogram başına 1,2 milyon dolar ile Çin’de Da Hong Pao adıyla bilinen Çin’in ‘The Big Red Robe’ çayı dünyanın en pahalı çayıdır.

3 – İlk poşet çay; 1908’de, ipek poşetlere paketlenmiş çay örneklerinin karıştığı bir kaza, ilk çay poşetlerinin ortaya çıkmasına yol açmıştır.

4 – Şu anda Çin’de en popüler çay Bubble Tea veya tapyoka iken, Pakistan’da chai ve ABD’de tatlı buzlu çay (sweet iced tea)’dır.

5 – Dünyada birçok kişi en çok çayın İngilizler tarafından tüketildiğini sansa da aslında herkesten çok Türkler içiyor. Çay, dünyada sudan sonra en çok kullanılan ikinci içecektir.

6 – Çin’de keşfedilen ve şu anda dünya çapında sudan sonra en popüler içeceklerden birisi olan çay, dünya genelinde kahveden daha çok tüketilen içecek olarak ilk sıradadır. Küresel çay pazarı 2020’de yaklaşık 200 milyar ABD doları değerindeydi ve 2025 yılına kadar 318 milyar doların üzerine çıkması bekleniyor.

7 – Yeşil çay, iyileştirici ve zayıflamaya yardımcı olması özelliklerinin yanı sıra süper bir besin olarak bilinir. Yeşil çayın boğaz ağrısını yatıştırmaya, kan şekerini düzenlemeye ve kalp hastalığı riskini azaltmaya yardımcı olabileceği söylenir.

8 – Çayı demlemenin ötesinde bazı ilginç kullanım alanları vardır. Mesela sivrisinekleri uzak tutmak için cildin açıkta kalan bölgelerine hafif nemli çay yaprakları sürülerek ovalanır. Çay aynı zamanda zeminleri temizlemek, kumaşları doğal olarak boyamak, eti marina etmek ve tıraştan kaynaklanan küçük çiziklerin giderilmesine yardımcı olmak içinde kullanılmaktadır.

9 – Ülkemizde en çok tüketilen çay çeşidi siyah çay ya da “Türk çayı” ideal demleme süresi 15- 20 dakikadır. Çay demlenirken alt haznede bulunan su tamamen kaynatılmamalıdır. Aksi takdirde çayın tadı acılaşır ve çay normalden çok daha kısa süre içerisinde bayatlar.

Çayın Osmanlı’ya Yolculuğu

Çay, Avrupa’ya ulaşmadan önce İpek Yolu üzerinden Çin’den Osmanlı İmparatorluğu’na ulaşmış olsa da, yolculuğunun erken dönemlerine dair elimizde herhangi bir belge bulunmamaktadır. Ancak 17. yüzyılın başlarında Evliya Çelebi’nin kaleme aldığı Seyahatnâme’de çayla ilgili bilgilere rastlıyoruz.

Çayın Osmanlı’ya gelişi 19. yy sonlarını buluyor. Tarih yazarı Murat Bardakçı’ya göre çayın bilinmesi İstanbul’daki bazı dükkânların az miktarda çay ithal etmeye başlamasıyla olmuştur. Çaya olan düşkünlüğü ile bilinen Hacı Mehmed İzzet Efendi’nin “Çay Risalesi” kitabı ise 1879’da İstanbul’da basılmış.

Yazılı kaynaklara göre Türkiye’ye çay ilk olarak Sultan 2. Abdülhamid döneminde 1894’te Japonya’dan geldi. Bursa’da deneme dikimi yapıldı. Sarayda tüketilen çay yaygın olarak halk tarafından bilinmiyordu.

Türkiye’de Çayın Tarihçesi

Türkiye’de çay ilk kez 1878 yılında Japonya’dan getirilen tohumlardan yetiştirilmiş olsa da çay ekimi sembolik düzeyde kalmıştır. Çay üretimine yönelik ilk ciddi girişimler Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla ivme kazandı. Başbakan İsmet İnönü’nün talimatı ve Zihni Derin ve Hulusi Karadeniz gibi idealistlerin çabalarıyla 1930’ların sonlarında Rize’de ve komşu illerde Trabzon ve Artvin’de çay kültürü başarıyla başlatıldı.

Çayı üretim amaçlı olarak düşünen ve Türkiye’ye ilk getiren ise Rize eşrafının bilinen ismi Mustafa Hulusi Karadeniz’dir. Çayla ilgili bir çok araştırmaya kaynak olan Asım Zihnioğlu’nun “Bir Yeşilin Peşinde” adlı kitabına göre ise İsmet İnönü çayı Rize’ye getiren kişi değil ama Rize’de çay üretiminin ve çay ekonomisinin hamisi olan isimdir.

Türk ziraatçı, eğitimci Zihni Derin Türkiye’de çay tarımının başlamasına ve yayılmasına önderlik etmiştir; “çayın babası” olarak bilinir.

Türkiye’de ilk çay fabrikası 1947’de Rize’de açıldı. Devlet kooperatifi Çaykur’un yanı sıra özel yetiştirme ve işleme hizmeti de sunuluyordu. Bugün Türkiye’de 230’a yakın çay fabrikası ve atölyesi var.

Türkiye dünyada kişi başına en çok çay tüketen ülkeler sıralamasında 3.5 kilogram ile ilk sırada yer alıyor. Kuzey İrlanda 2,19 kilogram ile ikinci ve İngiltere 1,94 kg ile üçüncü sırada bulunuyor.

Yaz – kış severek tükettiğimiz çay, türkülerimize, efsanelerimize, bilmecelerimize, sözlerimize, şiirlerimize, hikayelerimize konu olarak kültürel bir anlam kazanmıştır.

İngilizler neden çaya süt koyar?

17. ve 18. yüzyıllarda, sıvıyı soğutmak ve fincanların çatlamasını önlemek için, çay eskiden narin Çin fincanlarında servis edildiği için süt eklendi. Bir başka popüler teori, sütün çayın doğal acılığını dengelemek için kullanılması ve ona daha yumuşak, daha hassas bir tat vermesidir.

İngilizlerin çaya süt koyma alışkanlığı, çayın demlikte demlendiği 18. yüzyıla kadar uzanıyor. Zaman geçtikçe İngilizler, çaya süt koymanın sosyal statüyü belirlediğini düşünür oldu.

2024 Uluslararası Dünya Çay Günü ne zaman, hangi güne denk geliyor?

2019’da Birleşmiş Milletler tarafından Uluslararası Çay Günü ilan edilmesinden önce 15 Aralık tarihi, çay üreten ülkelerde – Bangladeş, Sri Lanka, Nepal, Vietnam, Endonezya, Kenya, Malavi, Malezya, Uganda, Hindistan ve Tanzanya – Uluslararası Çay Günü olarak kutlanıyordu. BM’nin 21 Mayıs’ı Uluslararası Çay Günü olarak kutlamasının nedeni, çay üreten ülkelerin çoğunda çay üretim sezonunun Mayıs ayında başlamasıdır.

Uluslararası Çay Günü, BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından her yıl 21 Mayıs’ta kutlanıyor. 2024 yılı için 21 Mayıs tarihi ise Salı gününe denk geliyor.

Türk çay kültürü UNESCO listesine girdi

Türkiye ile Azerbaycan, `Türk çay kültürü`nün kimlik, misafirperverlik ve sosyal etkileşim sembolü olarak tanınan`Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi`ne alınması için Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü`ne (UNESCO) başvuru yapmıştı.

Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı`nca hazırlanan `Türk çay kültürü` adaylık dosyası, Fas`ta süren UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Hükümetlerarası 17. Komite Toplantısı`nda gündeme alındı. 1 Aralık 2022’de `Türk çay kültürü`, UNESCO’nun Somut Olmayan Kültürel Miras listesine eklendi ve “kimlik, misafirperverlik ve sosyal etkileşim” sembolü olarak kabul edildi.

Türkiye’nin ünlü kahvesi 2013 yılında UNESCO listesinde kabul edilmişti.

Bu yazılar da ilginizi çekebilir;

• Çay Nasıl Demlenir? Çay Demlemenin 5 Altın Kuralı
• Aralık Ayı Önemli Günler ve Haftalar
• Mayıs Ayı Özel Günler ve Haftalar
• 21 Aralık En Uzun Gece
• Dünya Kahve Günü