Erzurum Kongresi anlamı nedir? Önemi ve Alınan Kararlar

Milli Mücadele’nin temellerinin atıldığı Erzurum kongresi ne zaman yapıldı? 104. yıl dönümünde Erzurum Kongresinin önemi ve özellikleri

20 Temmuz 2023

0 299 6 dakika okuma süresi

Erzurum kongresi ne zaman yapıldı? Erzurum Kongresi’nin önemi ve özellikleri nedir? Erzurum kongresi toplanma amacı nedir? Erzurum kongresi toplanma kararı nerede alındı? Erzurum Kongresi sonunda hangi cemiyet kurulmuştur? Erzurum Kongresi’nde İstanbul hükümetinin verdiği en sert tepki nedir?

2023 Erzurum Kongresi’nin kaçıncı yıldönümü? 23 Temmuz Erzurum Kongresi tarihçesi hakkında sonuçları, amacı ve temsil heyeti hakkında kısa bilgiler

Erzurum Kongresi 104. Yılı

Milli mücadele döneminin kilit taşı hükmünde olan ve Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk yönetiminde, ‘Milli sınırlar içinde vatan, bölünmez bir bütündür, parçalanamaz’ kararıyla Cumhuriyet’in temellerinin atıldığı Erzurum Kongresi’nin 104’üncü yıl dönümü kutlanıyor.

Erzurum Kongresi Tarihçesi

Milli Mücadele’nin temellerinin atıldığı, ulusal egemenliğin koşulsuz olarak gerçekleştirilmesine karar verilen ilk kongre 23 Temmuz tarihinde Erzurum Kongresi’nin başlamasıdır. Türk milleti açısından ciddi bir öneme sahip Erzurum Kongresi 1919 yılında toplanmıştır. Milli Mücadele döneminin en can alıcı ve kilit niteliğinde kararlarının alındığı kongreye o zamanlar düşmanlar tarafından işgal edilmiş olan Van, Bitlis, Erzurum, Trabzon ve Sivas’tan çok sayıda delege katılmış ve kongre 7 Ağustos tarihine kadar devam etmiştir.

1919 yılında toplanan Erzurum Kongresi, Kurtuluş Savaşı’nın en önemli adımlarından olup “Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür parçalanamaz” kararıyla Milli mücadelenin dönüm noktası olarak tarihte yerini almıştır.

Kongrenin açılışı Hoca Raif Efendi tarafından yapıldıktan sonra başkanlığa Mustafa Kemal getirilmiştir. Ancak Atatürk bu kongrede sivil olarak yer almıştır. Çünkü Mustafa Kemal, Erzurum Kongresi’nden önce askerlik görevinden istifa etmiş ve sine-i millete çekilmişti. Her ne kadar 5 ili ilgilendiren kararlar alınsa da mahiyet ve önemi bakımından tüm yurdu kapsamaktadır. Milletin iradesinin önemi bu kongrede vurgulanmıştır.

Mustafa Kemal Atatürk de kongredeki kapanış konuşmasında; “Tarih şüphesiz bu Kongremizi ender ve büyük bir eser olarak kaydedecektir.” sözleriyle toplantının önemine vurgu yapmıştır.

Türk Milleti her daim gücünü inancından almıştır. Bu sebeple camilerde imamlar verdikleri vaazlar ile birlik ve beraberlik gücünü uyandırmıştır.

Manda ve himayenin kesin olarak reddi Erzurum Kongresi’nde alınan kararlardan bir diğeridir. Türk milleti hiçbir milletinin egemenliği altında bulunamaz. Savaşçı geleneği ile esareti hiçbir zaman kabul edemez. Ayrıca farklı bir ülkenin güdümünde sömürge şeklinde yaşamak reddedilmektedir. Misak’ı Milli sınırları da yine bu kongrede çizilmiş, vatanın bir bütün olduğu belirtilmiştir. Milli sınırlar içerisinde her ne kadar 23 Temmuz 1919’da sadece 5 il işgal edilse de bu iller ülke sınırlarından ayrılamaz. Ermenistan’ın kurulma fikri böylelikle reddedilmektedir.

Kongre binası

Erzurum Kongresi, 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasında, 1881 yılında Mıgırdıç Sanasaryan tarafından kurulan ve Ermeni Kırımı’ndan sonra kapatılan Sanasaryan Koleji’nde gerçekleştirildi. Kolej, şehirdeki bir okul ve bölgenin öne çıkan bir Ermeni kültür merkeziydi.

Erzurum Kongresi’nin Toplanma Nedenleri

En önemli yapılma amacı, İtilaf devletlerinin Doğu Anadolu üzerinde kurdukları planlara engel olmak, milli birlik ile karşı koymaktır. Doğu Anadolu, henüz işgale uğramamış, ancak büyük bir tehdit altındaydı. Milli hareket buradan teşkilatlandırılabilirdi. İngiliz ajanları bu bölgede sessizce çalışıp Ermenistan’ı Doğu Anadolu topraklarına saldırtma hazırlığı yapıyorlardı. Bu saldırılara karşı konulabilmesi için bir örgüt kurulmalıydı.

Bununla birlikte başlıca toplanma nedenleri şu şekilde sıralanabilir;

Amasya Genelgesi’nin bölgede kabul edilmesini sağlamak ve ulusal kongreler için Doğudan destek almaktır.
Bölgenin Türk yurdu olmasını sağlamak ve burada bütünü kapsayan, bir çatıda toplanan milli güç oluşturmaktır.

Erzurum Kongresi’nin Sonuçları

Erzurum Kongresinde alınan tüm kararlar yurdun her alanına duyurulmuş ve bununla kalınmayıp diğer dış ülkelere de alınan kararlar bildirilmiştir.

Buna göre;

Toplanma amacı Doğu Anadolu Bölgesi’ni korumak olsa bile, kararların ulusu ilgilendirdiği apaçık ortadadır.
Alınan kararların uygulanmaya alınabilmesi için temsilciler heyeti kuruldu. Bu heyetin başkanlığını Mustafa Kemal Atatürk yapmıştır.
Hem iç hem dış politikayı ilgilendiren kararlar ilan edilmiştir. Kongre burada meclis gibi davranmıştır.
Batı Anadolu’da yer alan cemiyetlerin daha hızlı kararlar alması sağlanmıştır.
İtilaf devletleri Erzurum Kongresi’nin yapılmasına engel olmak istemişler ancak başarılı olamamışlardır.
Ulusal egemenliğin koşulsuz şekilde gerçekleştirilmesi kararı alınmıştır.
Kongre sonrasında İstanbul hükumeti Rauf Bey ve Mustafa Kemal Atatürk’ün tutuklanmalarını emretmiştir. Fakat İstanbul Hükumeti Anadolu’ya söz geçiremediğini bu kongreden sonraki süreçte iyice anlamıştır.

Maddeler Halinde Erzurum Kongresinde alınan kararlar

Erzurum Kongresinde alınan kararlar şöyledir:

Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür; parçalanamaz.
Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet top yekün kendisini savunacak ve direnecektir.
Vatanı korumayı ve istiklali elde etmeyi İstanbul Hükümeti sağlayamadığı takdirde, bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır.
Kongre toplanmamışsa bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.
Kuvayımilliye’yi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi hakim kılmak temel esastır.
Azınlıklara siyasi hakimiyet ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
Manda ve himaye kabul edilemez. (Manda ve himaye ilk kez reddedilmiştir.)
Ulusal irade padişah ve halifelik makamlarını da kurtaracaktır. (Halifelik makamına dokunulmayarak onun siyasî ve dini gücünden yararlanılmak istenilmiştir.)
Sömürme amacı olmaması koşuluyla dış yardım alınabilir.
Mebuslar Meclisi’nin derhal toplanmasına ve hükümetin yaptığı işlerin milletçe kontrolüne çalışılacaktır.
Yabancı devletlerle ilişkilerin “bağımsızlık ilkesine saygı” esasına uygun olarak yürütüleceği belirtilmiştir.

Erzurum Kongresi’nin Önemi ve Özellikleri

Birçok yönüyle Türkiye Cumhuriyeti için ilklerin kongresidir. Amacı, toplanış şekli ve yapısı bakımından yerel bir kongre idi. Erzurum Kongresi’nin önemini maddelerle şöyle açıklayabiliriz.

1- Manda ve himaye reddedilerek ilk kez ulusal bağımsızlığın koşulsuz olarak gerçekleştirilmesine karar verilmiştir.

2- İlk kez milli sınırlardan bahsedilmiş ve Mondros Ateşkes Antlaşmasının imzalandığı anda Türk vatanı olan topraklarının parçalanamayacağı açıklanmıştır.

3- Toplanış şekli bakımından bölgesel olmasına karşın aldığı kararlar bakımından milli bir kongredir.

4- İlk defa geçici bir hükümetin kurulacağından bahsedilmiştir.

5- Erzurum Kongresi Sivas kongresine bir ön hazırlık çalışması niteliğindedir.

6- İlk kez başkanlığını Mustafa Kemal’in yaptığı dokuz kişilik bir Temsil Heyeti oluşturuldu. Bu Temsil Heyeti bir hükümet gibi görev yapacaktır. (Temsil Heyeti’nin görevi TBMM’nin açılmasına kadar devam edecektir.)

Bu Temsil Heyeti, Sivas Kongresi’nde tüm ülke adına yetkilendirilmiştir. Yürütme yetkisi olan Temsil Heyeti’nin görevi, T.B.M.M.’nin açılması ile sona ermiştir. Bu yüzden Temsil Heyeti, T.B.M.M.’nin ilk çekirdeğini oluşturmuştur.

7- Erzurum Kongresinin bir önemi de Batı Anadolu’da Yunan kuvvetlerine karşı mücadele eden Kuva-yi Milliye üzerinde büyük moral etkisi yaptı.

8 – Kongrenin başarısı Batı Anadolu’daki direniş hareketini de güçlendirmiştir.

9 – Kongreden önce görevinden alınan M.Kemal kongreden milli mücadelenin lideri olarak çıkmıştır.

10 – Erzurum Kongresi Mustafa Kemal’in sivil olarak görev aldığı ilk yerdir. Bölgesel bir kongredir.

Erzurum Kongresi sonunda hangi cemiyet kurulmuştur?

Hükümet kurma fikri yine Erzurum Kongresi’nde öne sürülmüştür. 9 üyeden oluşan bir temsil heyeti bu kongre ile kurulmuştur. Böylece Türk milleti aslında kendi kaderini kendisi tayin etmiş oluyordu. Amasya’da başlayan bu hareket Erzurum Kongresi ile devam etmiş ve Sivas Kongresi ile noktalanmıştır.

Erzurum Kongresi beyannamesinin kabulüyle birlikte Vilâyât-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyetiyle olan bütün bağlar kesilmiş ve cemiyet Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adını almıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın nutkuyla kongre çalışmalarını bitirmiş ve Şiran delegesi Müftü Hasan Efendi’nin duasıyla 7 Ağustos 1919’da kapanmıştır.

ERZURUM KONGRE’SİNİN BİLDİRİSİ VE KARARLARI

Nutuk – Milli Teşkilatların Kurulması Ve Kongreler

Efendiler, Erzurum Kongresi 14 gün sürdü. Çalışmalarının sonucu, tespit ettiği tüzük ve bu tüzükteki hükümleri ilân eden bildiri maddelerinden ibarettir.

Bu tüzük ve bildiri metni, zaman ve ortamın gerektirdiği bazı önemsiz ve ikinci derecede düşünce ve görüşler atlanarak incelenirse, birtakım köklü ve geniş çaplı ilkeler ve kararlara varmış oluruz.

Müsaade buyurursanız, bu ilkelerin ve kararların bence, daha o zaman, nelerden ibaret olduğuna işaret edeyim :

Milli sınırlar içinde bulunan vatan parçaları bir bütündür. Birbirinden ayrılamaz ( Bildiri, madde 6; Tüzük madde 3’ün açıklaması : Tüzük ve bildiri’nin 1’inci maddeleri lütfen okunup incelensin…)

Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı ve Osmanlı Hükümeti’nin dağılması halinde, millet topyekûn kendisini savunacak ve direnecektir. ( Tüzük madde 2 ve 3; Bildiri, madde 3 )

İstan bul Hükümeti vatanı koruma ve istiklâli elde etme gücünü gösteremediği takdirde, bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükûmet üyeleri millî kongrece seçilecektir. Kongre toplanmamışsa bu seçimi Heyet-i Temsiliye yapacaktır. (Tüzük,madde 4; Bildiri, madde 4)

Kuva-yı Milliye’yi tek kuvvet olarak tanımak ve millî iradeyi hâkim kılmak esastır (Bildiri, madde 3).

Hristiyan azınlıklara siyasî hâkimiyet ve sosyal dengemizi bozacak imtiyazlar verilemez ( Bildiri, madde 4 ).

Manda ve Himaye kabul olunamaz (Bildiri, madde 7).

Millî Meclis’in derhal toplanmasını ve hükûmetin yaptığı işlerin meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak için çalışılacaktır.(Bildiri, madde 8).

Bu ilkeler ve bu kararlar çeşitli şekillerde yorumlanmışsa da, gerçek niteliklerini hiç değiştirmeden uygulanma imkânı bulabilmişlerdir.

Efendiler, biz Kongre’de özetlediğim bu kararları ve bu ilkeleri ortaya koymaya çalışırken, Sadrazam Ferit Paşa da basında birtakım demeçler yayınlıyordu. Bu demeçlere, Sadrazamın milli jurnalı dense yeridir. 23 Temmuz 1919 tarihli basın, dünyaya şunu ilan ediyordu :

“Anadolu’da karışıklık çıktı. Kanun-ı Esasî’ye aykırı olarak Meclis-i Meb’usan adı altında toplantılar yapılıyor. Bu hareketin askerî ve sivil memurlar tarafından önlenmesi gerekir.”

Buna karşı gereken tedbirler alındı ve Meclis-i Meb’usan’ın toplantıya çağrılması istendi.

Ağustos’un yedinci günü, Kongre, toplantısına son verirken üyelerine :

“Önemli kararlar alındığını, bütün dünyaya milletimizin varlık ve birliğinin gösterildiğini” söyledim ve “tarih, bu kongremizi ender görülen büyük bir eser olarak kaydedecektir” dedim.

Sözlerimde isabetsizlik olmadığını zaman ve olayların ispatlamış olduğuna inanıyorum, Efendiler.

Erzurum Kongresi, tüzüğü gereğince bir Hey’et-i Temsiliye seçmişti.

Dernekler Kanunu’na göre, dilekçe yerine geçmek üzere, Erzurum Valiliği’ne verilen 24 Ağustos 1919 tarihli yazıda, Heyet-i Temsiliye üyelerinin adları ve kimlikleri şu şekilde gösterilmiştir :

Mustafa Kemal Eski 3′ üncü Ordu Müfettişi, askerlikten ayrılmış

Rauf Bey Eski Bahriye Nâzırı.

Raif Efendi Eski Erzurum Milletvekili.

İzzet Bey Eski Trabzon Milletvekili.

Servet Bey Eski Trabzon Milletvekili.

Şeyh Fevzi Efendi Erzincan’da Nakşî Şeyhi.

Bekir Sami Bey Eski Beyrut Valisi

Sadullah Efendi Eski Bitlis Milletvekili.

Hacı Musa Bey Mutki Aşiret Bey’i

Efendiler, sırası gelmişken arz edeyim ki, bu kimseler hiçbir vakit bir araya gelip birlikte çalışmış değillerdir. Bunlardan İzzet, Servet ve Hacı Musa Bey’ler ile Sadullah Efendi hiç gelmemişlerdir. Raif ve Şeyh Fevzi Efendiler Sivas Kongresi’ne katılmışlar fakat ondan sonra biri Erzurum’a öteki Erzincan’a dönerek bir daha Hey’et-i Temsiliye’de bulunmamışlardır. Rauf Bey ve Sivas Kongresi’nde aramıza katılan Bekir Sami Bey İstanbul’da Meclis-i Meb’usan’a gidinceye kadar, bizimle birlikte bulunmuşlardır.