Gök gürültüsü ve şimşek neden olur?

Gök Gürültüsü ve Şimşek neden ve nasıl olur? Gök gürültüsü neye işarettir? Gök gürültüsü anında ne yapmalıyız? Süper hücre fırtınası nedir, nasıl ve neden oluşur? İşte, bilimsel detaylar...

6 Kasım 2024

0 81 5 dakika okuma süresi

Gök Gürültüsü ve Şimşek neden ve nasıl olur? Gök gürültüsü neye işarettir? Çok şiddetli gök gürültüsü neden olur? Gök gürültüsü anında ne yapmalıyız? Gök gürültüsü ve şimşek neden olur? Yıldırım neden olur? Fırtınalar nerede oluşur? Süper hücre fırtınası nedir, nasıl ve neden oluşur? İşte, gök gürültüsü, yıldırım, şimşek ve süper hücre fırtınası hakkında bilimsel detaylar…

Gök gürültüsü ve şimşek, yüzyıllardır insanlığı büyüleyen hayranlık uyandırıcı doğa olaylarıdır. Genellikle fırtınalarla ilişkilendirilseler de kökenleri ve mekanizmaları atmosfer koşullarının karmaşık etkileşiminde kök salmıştır. Gök gürültüsü ve şimşeğin nedenlerini anlamak, yalnızca bu muhteşem gösterilere olan takdirimizi derinleştirmekle kalmaz, aynı zamanda şiddetli hava olayları sırasında güvende kalmamıza da yardımcı olur.

Gök gürültüsü ve şimşek neden olur?

Gök gürültülü fırtınalar, Dünya’da yaygın olarak görülen olaylardır. Dünya yüzeyinin herhangi bir yerine saniyede yaklaşık 44 kez yıldırım düştüğü, her yıl toplamda yaklaşık 1,4 milyar yıldırım düştüğü tahmin edilmektedir.

Fırtınalar, atmosfer kararsız olduğunda gelişir. Bu, çok daha soğuk havanın altında sıcak havanın var olduğu zamandır.

Gök gürültülü fırtınalar, Dünya yüzeyinin yoğun bir şekilde ısınmasıyla oluştuğu için, dünyanın sıcak ve nemli olduğu bölgelerde en yaygın olanlarıdır. Bu nedenle, kara kütleleri okyanuslardan daha fazla fırtınaya maruz kalır ve gök gürültülü fırtınalar da tropik bölgelerde yüksek enlemlere göre daha sık görülür.

Sıcak hava yükselmeye devam ettikçe, su damlacıkları birleşerek daha büyük damlacıklar oluşturur ve bunlar donarak buz kristallerini oluşturur. Bulutlarda dolaşan havanın bir sonucu olarak, damlacık veya kristalin yüzeyinde su donar. Sonunda, damlacıklar havanın yukarı çekişleriyle desteklenemeyecek kadar ağır hale gelir ve dolu olarak düşerler.

Dolu bulut içinde hareket ettikçe, daha küçük pozitif yüklü buz kristallerine sürtünerek negatif bir yük alır. Dolu yağışının toplandığı bulutun tabanında negatif bir yük oluşurken, daha hafif olan buz kristalleri bulutun tepesine yakın bir yerde kalır ve pozitif bir yük oluşturur.

Negatif yük, Dünya’nın yüzeyine ve diğer bulutlara ve nesnelere çekilir. Çekim çok güçlü hale geldiğinde, bir şimşek çakması (bazen bir yıldırım çarpması) arasındaki farkı dengelemek için pozitif ve negatif yükler bir araya gelir veya boşalır.

Şimşeğin neden olduğu havanın hızlı genleşmesi ve ısınması, beraberindeki yüksek gök gürültüsünü üretir.

Yıldırımın Oluşumu (Ayrıntılı)

Yıldırım veya şimşek, esasen atmosferdeki dev bir elektrik kıvılcımıdır. Bulutların içindeki elektrik enerjisinin birikmesi ve boşalmasıyla oluşur. Süreç birkaç temel aşamaya ayrılabilir:

1. Gök Gürültülü Fırtınaların Oluşumu: Gök gürültülü fırtınalar genellikle sıcak ve nemli hava yükselip soğuduğunda oluşur. Hava yükseldikçe bulutlara yoğunlaşır ve gizli ısıyı serbest bırakır. Bu ısı, yükselen kümülonimbus bulutları oluşturmaya yetecek kadar güçlü olabilen yukarı doğru hava akımlarının gelişimine katkıda bulunan enerji sağlar.

2. Yük Ayrımı: Bu bulutların içinde, çeşitli süreçler elektrik yüklerinin ayrılmasına yol açar. Buz parçacıkları ve su damlacıkları fırtınanın türbülanslı atmosferinde çarpıştıkça, daha küçük buz parçacıkları pozitif yük kazanarak bulutun üst kısımlarına yükselirken, daha büyük parçacıklar negatif yüklenerek batar. Bu, bulut içindeki ve bulut ile yer arasındaki yük seviyelerinde önemli bir fark yaratır.

3. Bir Yağmurun Gelişimi: Yüklü bölgeler arasındaki voltaj yeterince güçlü olduğunda, bir deşarj meydana gelir. Negatif yüklü parçacıkların “basamaklı lideri” bir dizi adımda buluttan yere doğru aşağı doğru hareket etmeye başlar. Eş zamanlı olarak, yerden pozitif yüklü bir akım yükselir. Bu ikisi birleştiğinde, eksiksiz bir iletken yol oluşur.

4. Dönüş Darbesi: Bağlantı, büyük bir elektrik enerjisi dalgasının akmasına izin verir ve bunun sonucunda yıldırım olarak gördüğümüz şey ortaya çıkar. Bu “dönüş darbesi” yerden buluta doğru ışık hızının yaklaşık üçte biri hızında hareket eder. Bu deşarjın muazzam enerjisi, çevredeki havayı hızla 30.000 derece Fahrenheit’a (16.600 derece Santigrat) kadar yüksek sıcaklıklara kadar ısıtır ve havanın patlayıcı bir şekilde genişlemesine ve bir şok dalgası yaratmasına neden olur; bu, gök gürültüsünün kaynağıdır.

Gök Gürültüsü Sesi

Gök gürültüsü, bir yıldırım çarpmasıyla ısınan havanın hızla genişlemesiyle oluşan sestir. Ses, ışıktan daha yavaş hareket ettiği için (yaklaşık beş saniyede bir mil) insanlar genellikle gök gürültüsünü duymadan önce şimşek çakmasını görürler. Şok dalgası atmosferde ilerlerken, gözlemciden uzaklığa ve atmosfer koşullarına bağlı olarak çeşitli sesler çıkarır. Yakın şimşek çakmaları keskin bir çatlama veya patlama sesi çıkarırken, daha uzaktaki şimşekler ses dalgaları bulutlardan ve diğer yüzeylerden sektikçe düşük bir uğultu olarak duyulabilir.

Gök gürültüsü neye işarettir?

Gök gürültüsü, yakındaki bir şimşek çakmasının neden olduğu sestir ve yıldırım çarpmasından sadece yaklaşık 15 km (10 mil) uzakta duyulabilir. Gök gürültüsü sesi, dışarıdaki herkese fırtınaya çok yakın oldukları ve hemen güvenli bir yere gitmeleri gerektiği konusunda bir uyarı görevi görmektedir!

Gök gürültüsü anında ne yapmalıyız?

Gök gürlediği zaman, güvenli bir binanın içine gitmeyi unutmayın. “Gök gürlediğinde içeri girin” ifadesini hatırlayın. Gök gürültüsü duyduğunuzda güvenli, kapalı bir sığınak bulun. Güvenli barınaklar arasında evler, ofisler, alışveriş merkezleri ve camları kapalı üstü kapalı araçlar bulunur. Açıkta yakalansanız bile hemen sığınacak yer arayın.

Elektrikli aletler, elektrik direkleri ve tellerden uzak durun. Su boruları elektriği iletir. Banyo ya da duş almayın; ya da bir fırtına boyunca diğer su dağıtım sistemini kullanmayın.
Tepeler, dağ sırtları veya zirveler gibi yüksek alanlardan hemen inin.
Asla yere düz bir şekilde yatmayın. Top benzeri bir pozisyonda çömelin, başınız önde ve elleriniz kulaklarınızın üzerinde, böylece yerle minimum temasla alçakta kalabilirsiniz.
Asla izole bir ağacın altına sığınmayın. Bir ormandaysanız, alçak ağaçların yanına sığının.
Sığınmak için asla uçurum veya kayalık çıkıntısı kullanmayın.
Göletlerden, göllerden ve diğer su birikintilerinden hemen çıkın ve uzaklaşın.
Elektriği ileten nesnelerden (dikenli teller, elektrik hatları veya yel değirmenleri gibi) uzak durun.

Araba gök gürültüsü sırasında güvenli midir?

Ağaçlar, evler ve insanlar gibi, arabalar da dahil olmak üzere, bölgede gök gürültülü fırtınalar olduğunda dışarıdaki her şeye yıldırım çarpması riski vardır. Sert tavanlı metal araçların dış metal kabuğu ve lastik tekerlekler, camlar kapalıyken aracın içindekilere koruma sağlayabilir. Ne yazık ki yine de, araçlar her zaman tam korunaklı yerler değildir.

Her yıldırım düşmesi farklı olsa da anten, elektrik sistemi, arka cam ve lastiklerde hasar görülmesi olağandır. Bir yıldırım çarpmasından gelen ısı, bir aracın antenini kısmen eritmek için yeterlidir ve küçük metal parçaları eriyip yanarken küçük bir kıvılcım patlamasına neden olabilir.

Yıldırım pencerelerden geçebilir mi?

Yıldırım pencerelerden sıçrayabilir, bu nedenle fırtınalar sırasında onlardan uzak durun! Yıldırımın bir binaya etki etmesinin diğer bir yolu da borular veya tellerdir. Yıldırım kamu hizmeti altyapısına çarparsa, bu borulardan veya kablolardan geçerek evinize bu şekilde ciddi zararlar verebilir.

Süper hücre fırtınası nedir?

Nadir görülen doğa olaylarından birisi olan süper hücre fırtınası dün gece Kilis’te meydana geldi. 17 Mart 2023 gece saatlerinde şimşek, yıldırım, gök gürültüsü, dolu, fırtına, yağmur etkisini son derece yüksek gösterdi.

Çevresel rüzgarlar uygun olduğunda, bir fırtınanın yukarı ve aşağı hava akımları organize olur ve kendi etrafında döner ve birbirini güçlendirir. Sonuç, uzun ömürlü bir süper hücre fırtınasıdır. Bu fırtınalar en yoğun fırtına türüdür.

Süper hücre fırtınaları, atmosferin yukarı seviyelerinde açısal rüzgar yön değişimlerinin fazla olduğu, aşırı termodinamik kararsızlığa bağlı olarak, dikey rüzgarların fazla olduğu bölgelerde ortaya çıkan kuvvetli bir gök gürültülü fırtına tipidir. Meteoroloji biliminde buna oraj denir.

Süper hücre fırtınalarındaki yukarı çekiş hızları saniyede 40 metreyi (130 fit) geçebilir ve greyfurt kadar büyük dolu tanelerini askıya alabilir. Süper hücreler iki ila altı saat sürebilir. Muhteşem rüzgar ve dolu hasarının yanı sıra güçlü kasırgalar üretme olasılığı en yüksek olan fırtınalardır.

Oraj dört alt sınıfa ayrılır; süper hücre, bora hattı, çoklu hücre ve tek hücre. Süper hücre bunlar arasında en sık görülendir. Süper hücre ise kendi içerisinde, az yağışlı, klasik, bol yağışlı olmak üzere üçe ayrılır.

Az yağışlı süper hücre fırtınası; Genellikle nem oranının düşük olduğu yaz döneminde oluşabilir. Az yağışlı süper hücreler yaptıkları dolu yağışları ile görülürler, kimi zaman hiç yağmur yağmaz ve gökyüzünde sadece golf topu büyüklüğünde dolu yağışı oluştururlar.

Klasik süper hücre fırtınası; Az yağışlı ve bol yağışlı süper hücreye göre daha çok gök gürültüsü meydana gelir. Rüzgar saat yönüne ters bir biçimde döner, hortum bulutu oluşabilir, şiddetli hortumlar bu fırtına altında meydana gelir.

Bol yağışlı süper hücre fırtınası; Çok yoğun yağışlı yağmurlara sebep olur ve bu nedenle fırtınaların yüksekliği artabilir, hatta hortumlar oluşabilir.

Sonuç

Gök gürültüsü ve şimşek, atmosferimizin doğasında bulunan gücün çarpıcı tezahürleridir. Isı, nem ve elektrik arasındaki karmaşık etkileşimlerin bir sonucu olarak, bu olgular hava desenlerinin dokusuna karmaşık bir şekilde işlenmiştir. Nedenlerini anlayarak, güçlerine saygı duyabilir ve fırtınalar sırasında kendimizi korumak için uygun önlemleri alabiliriz. Bu doğal olayların ardındaki bilimi benimsemek yalnızca bilgimizi artırmakla kalmaz, aynı zamanda dünyamızı şekillendiren doğa güçlerine karşı daha derin bir saygıyı da teşvik eder.

Bu yazılar da ilginizi çekebilir;