“Göze göz, dişe diş” sözünün anlamı ve kökeni

Göze göz, dişe diş ne anlama gelir, nerede ve ne zaman kullanılır? Göze göz, dişe diş (İngilizce: An eye for an eye, a tooth for a tooth) ifadesi kimin sözü, nereden gelir?

Göze Göz Dişe Diş Anlamı Ne Demek?

Birçok kültürde ve ülkede geçerli olan Göze göz, dişe diş sözü deyim veya atasözü olarak bilinir ve genellikle misilleme anlamı ile kullanılır. 

Yapılan kötülüğe karşılık olarak aynı oranda zarar verici bir etki oluşturmak öç almak anlamına gelir. Yapılan kötülüğün acısını çıkarmak şeklinde de ifade edilebilir.Çünkü inanışa göre ceza, suça uygun olmalıdır.

Kısaca Açıklaması ve Kökeni

Bu ifadenin bilinen en eski örneği Babil Kralı Hammurabi’nin (M.Ö. 1790) 282 kanunundan biridir. Hammurabi Kanunları, stel olarak bilinen dev taş levhaların üzerine yazılmıştır. Bunun bir örneği 1901’de İran’da bulunmuştur (M.Ö. 12. yüzyılda Babil’den yağmalanmıştır). Şu anda Paris’teki Louvre müzesinde muhafaza edilmektedir.

Hammurabi Kanunları, neredeyse eksiksiz bir antik kanunlar dizisinin en eski örneğidir, ancak hiçbir şekilde ilk kanunlar dizisi değildir. Örneğin, Ur-Nammu Kanunları’nın hala mevcut olan küçük örneği Hammurabi’den en az 300 yıl öncesine dayanmaktadır.

Akademisyenler, en eski insan hukuk sistemlerinin neredeyse evrensel olarak misilleme yasası (lex talionis) ilkesine, yani eşit ve doğrudan cezalandırma yasasına dayandığına inanıyorlar.

Çoğu bilim insanı, Hammurabi’nin MÖ 1750’de öldüğüne ve kodunun yaklaşık MÖ 1786’da yazıldığına inanıyor (bazı bilim adamları, İncil’deki Nemrut ile Hammurabi’nin tek ve aynı olduğunu öne sürüyor). Bu, Hammurabi’nin Hz. İbrahim’le hemen hemen aynı dönemde, Musa’dan yaklaşık dört yüz yıl önce yaşadığı anlamına gelir.

Bu da bizi tabi ki bu ifadenin bugün bu kadar iyi bilinmesinin nedenine geri getiriyor. Her ne kadar kanunun tarihi büyük ihtimalle Hammurabi’den çok öncesine dayanıyor olsa da, Tevrat’ta (Eski Ahit’in ilk beş kitabı) ‘göze göz’ ifadesine sık sık başvurulması nedeniyle bu ifade bugün bize çok tanıdık geliyor. Çıkış (Exodus), Tesniye (Deuteronomy) ve Levililer (Eviticus) kitaplarında bulunabilir.

Bir hayvanı öldüren kişi, onun karşılığını, hayata karşılık canla ödeyecektir. Bir başkasını sakatlayan kişi de aynı zarara uğrayacaktır: Kırığa karşılık kırık, göze göz, dişe diş; Verilen zarar, katlanılacak zarardır.”  Levililer 24:18-20

Talion ilkesi nedir?

Kesin misilleme yasası (Latince : lex talionis) veya karşılıklı adalet, başka bir kişiyi yaralayan kişinin, zarar gören tarafça aynı derecede cezalandırılması gerektiği ilkesini taşır. Daha yumuşak yorumlarda bu, mağdurun yaralanmanın [tahmini] değerini tazminat olarak aldığı anlamına gelir. İlkenin ardındaki amaç, tazminatı zararın değeriyle sınırlamaktı.

Kur’an-ı Kerim Maide suresinde, “göze göze” kavramının İsrailoğullarına farz olduğunu belirtmektedir. İslam’da Lex talionis’in ilkesi (Kısasa kısas) Kuran’da belirtildiği gibi “kısas” kelimesiyle ifade edilmiştir.

Ve onlar için Tevrat’ta şöyle hüküm koyduk. Cana can, göze göz, buruna burun, kulağa kulak, dişe diş ve yaralamalarda o yaranın benzeri bir karşılık vardır. Ama kim bu kısas hakkından vazgeçerse, bu geçmiş günahlarının ve kusurlarının yaradan tarafından bağışlanmasına neden olacaktır. Allah’ın vahyettiğine göre hüküm vermeyenler, yaratılış gaye ve maksadına aykırı davranan zalimlerdir. – Maide Kur’an , 5:45

“Ey iman edenler, öldürülenler hakkında size kısas farz edilmiştir: Hüre karşılık hür, kula karşılık kul, kadına karşılık kadın. Fakat öldüren, kardeşinden azıcık bir affa nail olursa o zaman kısas kalkar; öldürülenin velisinin, akla ve örfe uygun olarak iyiliğe uyması, öldürenin de, öldürdüğü kişinin velisine güzellikle bir şey vermesi kalır. Bu, Rabbinizden hükmü hafifletmedir, rahmettir. Bundan sonra da gene zulme kalkan ve aşırı giden olursa artık ona elemli bir azap vardır.” – Bakara Suresi 178. ayet

İran veya Suudi Arabistan gibi İslami şeriat yasasını kullanan Müslüman ülkeler , “göze göz” kuralını tam anlamıyla uygulamaktadır.

2017 yılında asit saldırısında yaralanan İranlı bir kadına, saldırganın şeriat kanunlarına göre asitle kör edilmesi cezası verilmişti.

Hakkında Alıntılar ve Sözler

Göze göz, dişe diş yaparsak kör ve dişsiz bir millet oluruz. – Martin Luther King Jr.

Ben bir savaşçıyım. Göze göz işine inanıyorum. Ben yanak çeviren biri değilim. Karşılık vermeyecek bir adama saygım yok. Köpeğimi öldürürsen kedini saklasan iyi olur. – Muhammed Ali

“Göze göz…” kanununa göre yaşarsak kötülük sarmalından asla kurtulamayız. – Papa Francis

Ve şiddet uygulanamaz, çünkü eski göze göz felsefesi herkesi kör bırakıyor. Ahlaksız çünkü herkes için yıkımla biten alçalan bir sarmal. Araçlar ve amaçlar birbirinden ayrılamaz. Araçlar, yapım aşamasındaki ideali temsil eder; Tarihin uzun vadede yıkıcı araçlar yapıcı sonuçlar doğuramaz. – Martin Luther King Jr.

Ben Müslümanım çünkü bu, göze göz, dişe diş öğreten bir dindir. Herkese saygı duymayı ve herkese iyi davranmayı öğretir. Ama aynı zamanda birisi ayağınıza basarsa ayağının kesilmesini de öğretir. Ve dini baltamı her zaman yanımda taşıyorum. – Malcolm X

Aşkta dünyamızın henüz keşfetmediği bir güç vardır. İsa bunu yüzyıllar önce keşfetmişti. Hindistan’dan Mahatma Gandhi bunu birkaç yıl önce keşfetti, ancak çoğu erkek ve çoğu kadın bunu asla keşfetmedi. Çünkü vurmak için vurmaya inanırlar; göze göze, dişe dişe inanıyorlar; nefret için nefrete inanırlar; ama İsa yanımıza gelip ‘Yol bu değil’ diyor. – Martin Luther King Jr.

Göze göz sadece daha fazla körlüğe yol açar. – Margaret Atwood

Korku selini durdurmak için cesaret hendekleri inşa etmeliyiz. “Göze diş” hakkındaki o eski kanun herkesi kör ediyor… Doğru şeyi yapmak için her zaman doğru zamandır. Barış sadece aradığımız uzak bir hedef değil, aynı zamanda bu hedefe ulaşmamızı sağlayan bir araçtır. – Martin Luther King Jr.

İyi bir insan sana yanlış yaparsa, bunu fark etmemişsin gibi davran. Eğer göze göz, dişe diş alıştırma yaparsak, yakında bütün dünya kör ve dişsiz kalacaktır. – Johann Wolfgang von Goethe

Göze göz, yalnızca tüm dünyayı kör etmekle sonuçlanır. – Mahatma Gandi

Bu yazılar da ilginizi çekebilir;

• Limit Gökyüzü ne demek?
• Hayatımızdaki En Önemli Şey “Eylem”
• Azim ve Kararlılık Nasıl Geliştirilir?
• Pes etmek istediğinizde yapabileceğiniz 7 şey
• Daha akıllı olmanın 7 farklı yolu