Maymun Çıkmaz Ağacı
Ülkemizde Ege ve Akdeniz bölgelerinde sıklıkla görülen, değişik gövde yapısı ve sonbaharda açan çiçekleriye eşsiz manzara keyfi sunan “Maymun Çıkmaz” ağacı hakkında genel ve ilginç bilgiler…
Maymun çıkmaz ağacı nedir, nerede yetişir? Meyvesi yenir mi? Ülkemizde Ege ve Akdeniz bölgelerinde sıklıkla görülen, değişik gövde yapısı ve sonbaharda açan çiçekleriye eşsiz manzara keyfi sunan “Monkey puzzle tree” ya da Türkçe adıyla “Maymun Çıkmaz” ağacı hakkında genel ve ilginç bilgiler…
Maymun Çıkmazı Ağacı
Maymun çıkmaz ağacı’ yada diğer adıyla “diş ipi ipek ağacı, Ülkemizde ege ve akdeniz bölgesinde sıklıkla görülen ‘Maymun çıkmaz ağacı’ yada diğer adıyla “diş ipi ipek ağacı” görenleri kendine hayran bırakıyor! Antalya’da ilk olarak şehirlerarası otobüs terminaline dikilen ve burada yetiştirilen maymun çıkmaz ağacı, dikenli gövdesi ve sonbaharda çiçek açmasıyla dikkat çekiyor.
Anavatanı Brezilya’dan getirilerek Türkiye’de yetiştirilen Chorisia speciosus ağacı, gövdesinin kalın ve büyük dikenlerle kaplı olması nedeniyle ‘maymun çıkmaz ağacı’ olarak anılıyor. Nesli tükenmekte olan bu ağacın en belirgin özelliklerinden biri sonbaharda çiçek açması. Yılda yalnızca iki baharda çiçek açan maymun çıkmaz ağacı, hem ismi hem de dikenli gövdesiyle dikkati çekiyor.
Gövdesinin tamamını saran dikenler, dallarında bulunmayan ağaç, pembe ve beyaz olmak üzere iki renkte kokulu çiçekler açıyor. Türkiye’de peyzaj sektöründe oldukça tercih edilen bu ağaç türü, sonbahar aylarında çiçek açınca seyirlik güzel manzaralar oluşturuyor.
Bilimsel adı Ceiba speciosa, diş ipi ipek ağacı (eski adıyla Chorisia speciosa), Güney Amerika’nın tropikal ve subtropikal ormanlarına özgü, yaprak döken bir ağaç türüdür.
Palo borracho; İspanyolca kelimenin tam anlamıyla “sarhoş sopa” veya árbol del puente , samu’ũ (Guarani dilinde) veya paineira (Brezilya Portekizcesi) gibi birkaç yerel ortak adı vardır. Bolivya’da buna”sığınak ağacı” veya “barınma ağacı” anlamına gelen toborochi denir.
ABD’de buna genellikle ipek ipi ağacı denir. Baobab ile aynı aileye aittir; Aynı cinsin başka bir ağacı olan Ceiba chodatii, sıklıkla aynı ortak isimlerle anılır.
Maymun Çıkmaz Ağacı Özellikleri
Latince adı Chorisia speciosa olan bu ağacın yaygın isimleri Maymun Çıkmaz, Tırmanmaz veya İpek ipi ağacı olarak bilinir. Bombacaceae türü ailesinden olan Chorisia speciosa, Brezilya ve Arjantin menşeilidir.
Bu yuvarlak, yaprak döken ağaç, gövdesi gençken yeşil olan dikenlerle kaplıdır. Genellikle griye dönüşen ve bazen kaba, keskin dikenlerini kaybeden geniş yayılan dallara sahiptir. Genç ağaçlar sütunlu veya dik bir forma sahip olabilir. Dikenli gövde alışılmadık derecede kalındır ve yaşlı ağaçlarda bile yeşil kalır. Maymun Tırmanmaz Ağacı olarak bilinen “İpek ipi ağacı”, eşit veya daha fazla yayılımla 15 metre (50 feet) yüksekliğe ulaşabilir ve ilk birkaç yıl hızla, sonra daha yavaş büyür.
Bazı ağaçlar nispeten dar bir taç ve düz bir gövdeye sahipken, diğerleri özellikle yaşlı örneklerde geniş yayılım gösterir. Dar yapraklı amber çiçeğini andıran büyük, gösterişli, pembe ve beyaz beş yapraklı çiçekler, ağacın neredeyse çıplak olduğu sonbahar ve kış aylarında (genellikle Ekim) küçük salkımlar halinde ortaya çıkar. Çiçeklenme dönemi sonbaharın sonlarından kışın başlarına kadar devam eder.
Meyveler büyük, 8 inç uzunluğunda, armut biçimli, odunsu kapsüllerdir; içi ipeksi, beyaz, kapok benzeri diş ipi ve bezelye benzeri tohumlarla doludur. Tohumlardan elde edilen diş ipi yastık doldurmak için kullanılmaktadır ve kabuğun ince şeritleri ise ip yapmak için kullanılır.
Yaşam Alanı
Diş ipi ağacının doğal yaşam alanı Arjantin’in kuzeydoğusunda, Bolivya’nın doğusunda, Paraguay , Uruguay ve Brezilya’nın güneyindedir. Kuraklığa ve orta soğuğa dayanıklıdır. Suyun bol olduğu zamanlarda hızla büyür ve bazen yüksekliği 25 metreden fazlaya ulaşır.
Gövdesi şişe şeklindedir, genellikle alt üçte birlik kısmı şişkindir ve çevresi 2 metreye kadar ulaşır. Gövde, vahşi hayvanları ağaçlara tırmanmaktan caydıran kalın, keskin konik dikenlerle süslenmiştir. Genç ağaçlarda, yüksek klorofil içeriği nedeniyle gövde yeşildir, bu da yaprakların olmadığı durumlarda fotosentez yapabilmesini sağlar; ağaç yaşlandıkça gövdesi griye döner.
Dallar yatay olma eğilimindedir ve ayrıca pütürlü bir dokuya sahiptir. Yapraklar beş ila yedi uzun yaprakçıktan oluşur. Çiçeklerin ortası kremsi beyazımsı, beş taç yaprağının uçlarına doğru ise pembe renktedir. Çapları 10 ila 15 santimetre (4 ila 6 inç) arasındadır ve şekilleri yüzeysel olarak ebegümeci çiçeklerine benzer. Nektarlarının tozlaştırıcı böcekleri ve sinek kuşlarını çektiği biliniyor.
Sonbaharda ağaçlar yaprak ve çiçeklerini dökerken bu ağaç tam aksine oldukça büyük sayılabilecek çiçekler açar. Bunlar hafif kokulu çiçeklerdir. Sonra bu çiçekler meyveye dönüşür ve bu meyvelerden tohumları toprağa düşer.
Ceiba speciosa çiçekleri Şubat ve Mayıs ayları arasında (kendi Güney Yarımküresinde) çiçek açar, ancak yılın diğer zamanlarında, hatta Florida’da Kasım ayına kadar çiçek açabilir. İlgili Chorisia chodatii’nin çiçekleri şekil ve boyut olarak benzerdir ancak renkleri kremsi beyaz merkezlerden sarı uçlara doğru değişir. Yaprak döken bir ağaç olarak, kış aylarında, özellikle de Güney Amerika’daki doğal yaşam alanının dışında büyüdüğünde, tamamen yaprak ve çiçeklerden arındırılır.
Türkiye genelinde ise başta Antalya, Muğla Bodrum, Aydın, İzmir gibi şehirlerde Akdeniz ve Ege İklimi görülen yerlerde yetişir.
Meyveleri
Meyveler, 20 santimetre (8 inç) uzunluğunda, odunsu, oval kapsüllerdir ve pamuk veya ipeği anımsatan lifli, kabarık bir madde kütlesi ile çevrelenmiş fasulye büyüklüğünde siyah tohumlar içerir.
Kullanımları
Çiçeklerindeki kapsüllerin içindeki “pamuk”, kapok ağacı kadar kaliteli olmasa da dolgu maddesi olarak kullanılmaktadır. Gövdesi, odun ve kano yapımında, odun hamuru olarak ve kağıt yapımında kullanılabilir. Kabuğu halat yapımında kullanılabilmektedir. Tohumlardan bitkisel yağ (hem yenilebilir hem de endüstriyel olarak faydalı) elde etmek mümkündür.
Diş ipi ağacı çoğunlukla süs amaçlı yetiştirilmektedir. Dünyanın dört bir yanındaki özel bahçelerin dışında, dikenli gövdeleri ve dalları çevrede güvenlik tampon bölgeleri oluşturulmasını gerektirse de, genellikle İspanya, Güney Afrika, Avustralya, Kuzey Yeni Zelanda ve Güney ABD gibi subtropikal bölgelerdeki kentsel caddeler boyunca dikilir.
Halüsinojenik içecek Ayahuasca’nın bazı versiyonlarına Ceiba speciosa eklenir
Bu yazılar da ilginizi çekebilir;
