Okuryazarlık Kavramı ve Türleri
Okuryazarlık kavramı nedir? 21. Yüzyıl’da okuryazarlık türleri ve okuryazarlık çeşitleri nelerdir? Kültürel ve sivil okuryazarlık nedir? Okuryazarlık kavramını kim geliştirdi? Okuryazarlık kavramının kökenleri ve tarihçesi nedir?
Okuryazarlık kavramı nedir? 21. Yüzyıl’da okuryazarlık türleri ve eğitimle ilişkili okuryazarlık çeşitleri nelerdir? Kültürel ve sivil okuryazarlık nedir? Kaç türlü okuryazarlık vardır? Klasik ve geleneksel okuryazarlık nedir? Okuryazarlık kavramını kim geliştirdi? Okuryazarlık kavramına genel bakış, kökenleri ve tarihçesi nedir?
Okuryazarlık Kavramı Nedir?
Okuryazarlık kavramı denilince, genellikle okuma ve yazma becerileri akla gelir. Ancak, sahip olduğumuz okuryazarlık anlayışı genellikle eğitim deneyimlerimiz tarafından kısıtlanır.
Okuryazarlığın geleneksel tanımları genellikle okuma ve yazma becerisine atıfta bulunur. Bunlar zamanla geliştirilebilen becerilerdir ve düzenli olarak uygulanmalıdır.
Okuryazarlık kavramı, dünyamızı anlamlandırmamıza yardım etmede kritik öneme sahiptir. Uyandığımız andan uyuduğumuz zamana kadar sürekli olarak etrafımızdaki dünyayı anlamlandırıyoruz. Temel harfleri ve cümleleri nasıl okuyup yazacağınızı bilmekten daha fazlası bu okuryazarlık, okuduklarınızı anlayıp iletebilmeniz ve kendinizi yazarak ifade edebilmeniz anlamına gelir.
UNESCO’nun tanımına göre okuryazarlık; Değişik türdeki yazılı kaynakları, kayıtları kullanarak tanımlama, anlama, yorumlama, bir araya getirme, iletişim kurma ve hesap yapma yeteneğidir.
Ayrıca Anadil, okuryazarlık için hayati öneme sahiptir, çünkü öğrencilerin okul yaşamlarının ilk yıllarından itibaren temel okuma ve yazma becerilerinin yanı sıra temel sayısal becerilerin edinilmesini de kolaylaştırır. Bu beceriler kişisel gelişim için temel sağlar. Anadil, yaratıcı çeşitlilik ve kimliğin benzersiz bir ifadesi ayrıca bilgi ve yenilik kaynağıdır. “Anadili kimliğin ifadesidir”
Toplumun geniş bir kitlesine hitap edebilmek, bilgisini ve gücünü geliştirerek hedeflerine ulaşması için bireye olanak veren olgudur.
Günümüzde her yıl 8 Eylül günü Dünya Okuryazarlık Günü olarak kutlanır.
Okuryazarlık Eğitiminin Evrimi
Eski atalarımız mağara duvarlarına atları ve mamutları boyamaya başladıklarında, semboller aracılığıyla iletişim kurarak belki de farkında olmadan insanlığın okuryazarlık kavramı yolunda ilk adımlarını atmasına yardımcı oldular.
Okuryazarlığın kökenleri MÖ 3.000 dolaylarında güney Mezopotamya’ya kadar uzanabilir. Eski Sümerler kil tabletler üzerine yazmaya başladılar ve daha sonra bilinen ilk yazı sistemi olan çivi yazısı yazısını icat ettiler.
Kil tabletlerden bilgisayar tabletlerine kadar, okuryazarlık uzun bir yol kat etti ve artık okuldaki ve mezuniyet sonrası yaşamdaki başarının kritik bir göstergesi oldu.
Okuryazarlık Çeşitleri
Hayatımızın her evresinde, yaşamda yön bulmamıza ve yaşamımıza tam anlamıyla katılmamıza yardımcı olan çok sayıda okuryazarlık türü vardır.
Okuryazarlık, etkili bir şekilde iletişim kurmamızı ve dünyayı anlamlandırmamızı sağlayacak şekilde okuma, yazma, konuşma ve dinleme yeteneğidir. Bu makalede 13 okuryazarlık türünü sizler için sıraladık ve her biri hakkında kısa bilgiler bulabilirsiniz.
1- Sayısal Okuryazarlık
Özetle, sayısal okuryazarlık, günlük yaşamda temel matematik becerilerini kullanma yeteneği ve sorunları çözmek veya mali durumu yönetmek için sayıları kullanma becerisidir. Finansal okuryazarlık ile benzer özelliklere sahip, sayısal okuryazarlık şu anlamlara gelir:
- Grafikleri, diyagramları ve verileri anlama
- Sorunları çözme
- Cevapları kontrol etme
- Çözümleri açıklama
- Mantığı kullanma
2 – Dijital okuryazarlık
Dijital okuryazarlık, teknolojiyi eleştirel bir şekilde kullanabilmek, çeşitli çevrimiçi forumlarda ve cihazlarda gezinmek, teknolojinin nasıl çalıştığını anlamak ve sorunları çözmek için teknolojiyi yaratıcı ve yaratıcı bir şekilde manipüle edebilmek anlamına gelir. Medya okuryazarlığı ile benzer özellikler içerir.
Temel olarak dijital okuryazar olmak, sorunları çözmek ve kendini ifade etmek için teknolojiyi kullanabilmek demektir. Popüler inanışın aksine, gençler teknolojiyi kullanma konusunda yetkin oldukları için mutlaka dijital okuryazar değildir – bu, onu ne için kullandıklarına bağlıdır.
3 – Sağlık Okuryazarlığı
Bu, sağlık bakım sistemini anlamanıza izin veren okuryazarlık türüdür, örneğin: İlaçlar, Doktorlar ve uzmanlarla iletişim, gerekli yardımı alma becerileri gibi.
Zayıf sağlık okuryazarlığı becerilerine sahip olmak tehlikelidir ve yanlış ilaçlar ve tedavi almanıza, doktorunuzun yaşam tarzı, yemek ve sevklerle ilgili talimatlarını yerine getirmede sorun yaşamanıza, randevuları kaçırmanıza vb. neden olabilir.
4 – Finansal okuryazarlık
İyi bir matematik bilgisine sahip olmakla benzer şekilde, mali durumunuzu anlama ve yönetme yeteneğidir. Finansal okuryazarlık, “sorumlu finansal kararlar almak için gerekli bilgi, beceri ve güvene sahip olmaktır.”
Finansal okuryazarlığın birkaç özelliği şu şekildedir;
- Önemli kararlar almak için maddi açıdan kendine güvenmek
- Finansın nasıl çalıştığını anlamak ve bunları hayatınıza uygulamak
- Finansal geleceğinizi planlamak ve kişisel fonlarınızı yönetmek
- Finansal sistemlerde ve kurumlarda gezinmek, araştırma yapmak
- Sahip olduğunuz kaynakları en iyi şekilde kullanmak
5 – Medya Okur Yazarlığı
Medya Okuryazarlığı, yazılı ve görsel basında, televizyonda, radyoda, video oyunlarında, filmlerde, haber programlarında, sosyal medyada ve daha fazla mecrada size söylenen mesajları anlama yeteneğinizi ifade eder. Esasen, medya okuryazarlığı “anlamak” anlamına gelir.
Her medya, belirli bir amaç düşünülerek oluşturulmuştur ve size bir şey düşündürmek için tasarlanmıştır. İnsanlar aynı şeyi görse de farklı şekilde ve farklı anlayış tarzında düşünebilir.
Medya oluşturmak bir iştir. Siyasi ve kültürel fikirleri yansıtır. Medya türüne bağlı olarak hikayenin veya içeriğin türü değişir.
6 – Kültürel Okuryazarlık
Kültürel Okuryazarlık, belirli bir toplumda yaşamak veya çalışmakla birlikte gelen tüm ince nüansları anlama yeteneğidir. Davranış ve iletişim kurmanın bir yolunu oluşturan dili, yöntemleri, varsayımları ve ifade edilmemiş fikirleri anlamaktan oluşur. Her kültüre, hatta bir işyerinde veya okulda gelişen belirli kültürlere özgüdür ve çoğu insan yalnızca kendi kültürlerinde okuryazardır.
İyi bir kültürel okuryazarlık anlayışına sahip olmanın yararı, yanlış anlamalardan nasıl kaçınılacağını ve diğer kültürlerden insanlarla nasıl iyi iletişim kurulacağını bilmektir. Kendi kültürel okuryazarlığınızı bilmek, sizi daha empatik ve başkalarının farkında olmanızı sağlar.
7 – Duygusal/Fiziksel Okuryazarlık
Duygusal okuryazarlık; duygularınızı tanımlama, doğrulama ve ifade etmenin yanı sıra başkalarının duygularını tanıma ve bunlara yanıt verme anlamına gelir.
Fiziksel okuryazarlık ise ince motor becerilerin, dengenin, kendine güvenen hareketin ve beceriyle hareket edebilmenin zevkinin geliştirilmesi ve tekrar tekrar kullanılmasıdır. Bu okuryazarlığı erken yaşta geliştirmek çocukların daha kolay öğrenmesini ve düşünmesini sağlar. Bununla birlikte, fiziksel okuryazarlığı geliştirmek her yaşta önemlidir.
Duygusal ve Fiziksel okuryazarlık birbirleriyle nasıl ilişkilidir?
Yeterli fiziksel okuryazarlığa sahip olmak, duygusal okuryazarlığın gelişimi ve ifadesi için temel bir araçtır. Başka bir deyişle, kendi bedeninizde ne kadar rahat olursanız, kendi duygularınızla o kadar uyum içinde olursunuz ve dünyayla o kadar uyum içinde olursunuz.
8 – Fonksiyonel (İşlevsel) okuryazarlık ne demek?
Bir kişinin, grubunun ve topluluğunun etkin bir şekilde çalışması için okuryazarlığın gerekli olduğu tüm faaliyetlerde bulunma kapasitesini ve ayrıca kendisinin ve toplumun gelişimi için okuma, yazma ve hesaplama becerilerini kullanmaya devam etmesini sağlama kapasitesini ifade eder.
9 – Sivil (Yurttaş) okuryazarlığı
Nasıl bilgi sahibi olunacağını bilerek, hükümet süreçlerini anlayarak ve yerel, eyalet, ulusal ve küresel düzeylerde vatandaşlık hak ve yükümlülüklerini nasıl uygulayacağını bilerek yurttaş yaşamına etkin bir şekilde katılma bilgi ve becerileri anlamına gelir.
10 – Rekreasyon (Eğlence) Okuryazarlığı
Olumlu tutumlar, ilgi alanları ve okuryazarlık alışkanlıkları geliştiren bağımsız faaliyetleri ifade eder. Eğlenceli zaman geçirmek için ve boş zamanlarında okuyucular, kurgu, kurgusal olmayan, e-kitaplar, dergiler, sosyal medya, biyografiler, gazeteler, çizgi romanlar, grafik romanlar ve daha fazlasını içeren çok çeşitli genişletilmiş metinler arasından seçim yapabilir.
Boş zamanlarda eğlence okuryazarlığı kişisel olarak motive edilir ve okuyucu için zevklidir.
11 – Disiplin Okuryazarlığı
Öğrencilerin farklı disiplinlere özgü okuma, yazma ve eleştirel düşünme yeteneklerinin ve iletişim kurmanın özelliklerini çeşitli disiplinlerdeki uzmanlar tarafından ele alınmasını ifade eder.
12 – Gelişimsel Okuryazarlık
Çocuğun gelişim aşamasını dikkate alan bir okuryazarlık eğitimi biçimidir. Özünde, gelişimsel olarak uygun okuryazarlık eğitimi sağlar. Ayrıca gelişimsel bozukluğu olan çocukların erken tanınmasına ve desteklenmesine yardımcı olabilecek çocuk gelişimi hakkında bilgi ve inançlar olarak tanımlanır.
13 – Eleştirel Okuryazarlık
Yenilikçi öğretimi, eleştirel düşünmeyi ve aktif sorgulamayı geliştiren bir dizi eğilim ve beceridir. Eleştirel okuryazarlık, öğrencilerin okudukları şeyler hakkında sadece yüzeysel düşünmek yerine eleştirel düşünmelerine yardımcı olur.
Fikirlerin sorgulanmasını ve incelenmesini içerir ve okuduğunuz veya dinlediğiniz metinleri sentezlemenizi, analiz etmenizi, yorumlamanızı, değerlendirmenizi ve yanıtlamanızı amaçlar.
Bu yazılar da ilginizi çekebilir;
